Na gruncie art. 49 ust. 1 i 2 ustawy o kredycie konsumenckim pojawiła się wątpliwość co do tego, czy konsument, spłacając wcześniej kredyt, nabywa uprawnienie do obniżenia wszystkich kosztów składających się na całkowity koszt kredytu, tzn. również tych, które nie są zależne od okresu obowiązywania umowy (np. prowizja za wykonanie jednorazowej czynności, takiej jak zawarcie umowy) czy też obniżenie to obejmuje wyłącznie koszty, które zależą od tego okresu, do których nie zalicza się kosztów takich jak wyżej wymieniona prowizja za wykonanie jednorazowej czynności, której wysokość od tego okresu nie zależy. Zatem zgodnie z drugim poglądem wcześniejsza spłata kredytu nie powodowałaby automatycznego obniżenia kosztów, które nie zależą od okresu obowiązywania umowy czyli właśnie prowizji banku za udzielenie kredytu.
W wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 11 września 2019 r., C-383/18, Lexitor Sp. z o.o. przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej im. Franciszka Stefczyka, Santander Consumer Bank S.A. i mBank S.A. Trybunał uznał, że na gruncie przepisów unijnych prawo konsumenta do obniżenia całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego wcześniejszej spłaty obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta, w tym również koszty, których wysokość nie jest zależna od długości trwania umowy o kredyt. Tym samym Trybunał zakwestionował pogląd i odzwierciedlającą go praktykę rynkową, zgodnie z którymi w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obniżenie całkowitego kosztu kredytu nie obejmuje kosztów, które nie dotyczą okresu obowiązywania umowy (np. prowizja).
Pomimo korzystnego dla kredytobiorców wyroku TSUE nie wszystkie banki oddają prowizję swoim klientom, którzy dokonali wcześniejszej spłaty kredytu.
Teoretycznie bank powinien samodzielnie rozliczyć i zwrócić należną kwotę w terminie 14 dni od wcześniejszej spłaty kredytu (art. 52 ustawy o kredycie konsumenckim), jednakże dzieje się tak niezmiernie rzadko. Dlatego też aby uzyskać zwrot prowizji, należy wystąpić z odpowiednim wnioskiem do banku.
Wniosek o zwrot prowizji powinien zawierać wszelkie dane konieczne do zidentyfikowania umowy kredytowej takie jak jej numer i datę zawarcia, dane banku, dane osobowe wnioskodawcy, numer rachunku bankowego, na który ma być przekazana kwota prowizji. We wniosku o zwrot prowizji należy również wyznaczyć bankowi odpowiedni czas na jej zwrot. Niestety, zdecydowana większość wniosków wystosowanych przez klientów jest odrzucana przez banki, które argumentują iż wyrok TSUE dotyczył jednego konkretnego przypadku, dlatego już na etapie sporządzania wniosku o zwrot prowizji warto skorzystać z profesjonalnej pomocy adwokata lub radcy prawnego przy jego sporządzaniu w celu zminimalizowania ryzyka odmowy zwrotu prowizji.
Praktycznie każdy bank podchodzi do kwestii zwrotu prowizji w odmienny sposób. Niektóre banki zwracają prowizje jedynie w sytuacji, gdy spłata kredytu nastąpiła po dniu 11 września 2019 r., inne w wypadku, gdy kredyt został spłacony przed 11 września 2019 r. wymagają wystąpienia z wnioskiem o rozliczenie prowizji, a jeżeli po dacie wyroku TSUE – wtedy dokonują automatycznie zwrotu prowizji. Niektóre banki zwracają prowizję jedynie wobec zobowiązań zawartych po 11 września 2019 r. Jest to działanie nieuprawnione, gdyż wyrok TSUE wyraźnie wskazuje na to, że zwrot takiej opłaty przysługuje każdemu konsumentowi w przypadku kredytów zaciągniętych po dniu 18 grudnia 2011 r. tj. od wejścia w życie ustawy o kredycie konsumenckim. Dlatego już we wniosku o zwrot prowizji należy wskazać bankowi podstawę prawną żądania jej zwrotu. Dobrze jest również powołać się na orzecznictwo TSUE i SN w tej kwestii oraz wskazać, jakie jest stanowisko Rzecznika Finansowego i UOKiK.
Po otrzymaniu wniosku kredytobiorcy o zwrot prowizji bank ma 30 dni na jego rozpatrzenie, co gwarantuje m.in. ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym.
Często zdarza się, że banki odmawiają zwrotu prowizji, wskazując przykładowo, iż wyrok TSUE wiąże jedynie sąd, który złożył zapytanie do Trybunału. Jak należy postąpić w sytuacji, kiedy bank odmawia wypłacenia zwrotu prowizji? Odmowa banku wypłaty należnej prowizji nie zamyka konsumentowi drogi do dochodzenia jej zwrotu. W takim przypadku konsument ma prawo do złożenia reklamacji. Warto w takiej sytuacji powołać się na wspólne stanowisko polskich instytucji kontrolnych, do których należą Rzecznik Finansowy oraz UOKiK. Instytucje te zachęcają do składania wniosków o zwroty w licznych komunikatach na swoich stronach internetowych. Już w maju 2016 r. Rzecznik Finansowy przedstawił stanowisko, z którego wynika, że przepis art. 49 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego następuje obniżenie wszystkich kosztów takiego kredytu, niezależnie od ich charakteru i niezależnie od tego, kiedy koszty te zostały faktycznie poniesione przez kredytobiorcę. Stanowisko Rzecznika Finansowego w przedmiotowej kwestii zostało potwierdzone przez wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 11 września 2019 r. a następnie przez uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2019 r. (III CZP 45/19). Zgodnie z rzeczoną uchwałą SN, przewidziane w art. 49 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim uprawnienie konsumenta do obniżenia całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego spłaty w całości przed terminem określonym w umowie obejmuje także prowizję za udzielenie kredytu. Mając na uwadze powyższe, odmienna interpretacja w przedmiotowej kwestii przez banki jest nieuprawniona. Nie wszyscy kredytodawcy dostosowali swoje praktyki do stanu zgodnego z prawem i to pomimo wielokrotnych wystąpień Rzecznika Finansowego w indywidualnych sprawach konsumentów, dlatego w wielu przypadkach istnieje konieczność odwoływania się od odmownych decyzji banków.
Oczywiście zdarza się, że wystarczy poprawnie skonstruowany wniosek o zwrot prowizji, po którym bank przychyla się do żądania kredytobiorcy. Jeżeli jednak bank odmówi zwrotu prowizji wówczas należy, przed wszczęciem sprawy sądowej, złożyć reklamację. W razie nieuwzględnienia reklamacji przez bank, można zwrócić się do Rzecznika Finansowego o sporządzenie indywidualnej opinii. Warto wskazać, iż Rzecznik Finansowy nie zajmie się sprawą, jeżeli wcześniej nie zostanie złożona i załatwiona odmownie reklamacja. Należy zatem złożyć reklamację na niezgodne z prawem działania banku, a dopiero później jeżeli reklamacja nie zostanie uwzględniona, podjąć interwencję przed Rzecznikiem Finansowym lub skierować sprawę od razu do sądu. Banki oczywiście liczą na to, że większość klientów po nieuwzględnionej reklamacji nie pójdzie do sądu walczyć o swoje prawa i dlatego ciągle odrzucają tak wiele wniosków o zwrot prowizji oraz reklamacji, szczególnie tych wnoszonych samodzielnie przez konsumentów.
Przepisy ustawy o kredycie konsumenckim oraz wyrok TSUE są na tyle jasne i jednoznaczne, że można śmiało stwierdzić, że konsumenci, którzy dochodzą zwrotu prowizji są przed sądem na wygranej pozycji. Jednak ponieważ w przypadku procesu sądowego po jednej stronie staje duża instytucja finansowa zatrudniająca całe rzesze prawników, a z drugiej klient indywidualny, warto skorzystać z pomocy kancelarii prawnej specjalizującej się w tego typu sprawach, aby nie popełnić błędów przy formułowaniu żądań pozwu, które mogą zaważyć na całym postępowaniu sądowym, jak również aby skutecznie odpierać zarzuty strony przeciwnej. Z całą pewnością bowiem instytucja finansowa występująca w postępowaniu sądowym będzie szukać wszelkich sposobów, aby uniknąć zwrotu prowizji.
Nasza kancelaria adwokatów i radców prawnych Jedliński, Bierecki i Wspólnicy posiada bogate doświadczenie w procesach sądowych, w których stronami postępowania są instytucje finansowe oraz konsumenci. Zapraszamy do skorzystania z naszych usług w sprawach o zwrot prowizji bankowych w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu.
Anna Zarzycka
Radca prawny
Photo by Michael Longmire on Unsplash
