W czwartek 3 października 2019 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu wydał długo oczekiwany wyrok w sprawie kredytów frankowych i zdecydowanie należy stwierdzić, iż jest on po myśli kredytobiorców. Podstawową tezą orzeczenia jest stwierdzenie, że „zawarte w umowach kredytu indeksowanego do waluty obcej nieuczciwe warunki umowy dotyczące różnic kursowych nie mogą być zastąpione przepisami ogólnymi polskiego prawa cywilnego”. Co za tym idzie, kredytobiorcy mogą podważyć umowę kredytu, jeżeli zawiera ona tzw. klauzule abuzywne (tj. niedozwolone), a nawet domagać się jej anulowania. W przypadku, gdy umowa zostanie unieważniona na strony zostaje nałożony obowiązek zwrotu wzajemnych świadczeń. Jest to wyjątkowo dobra wiadomość dla konsumentów. W tym miejscu szczególnie należy zwrócić uwagę na terminy przedawnienia roszczeń. Hipotetycznie zakładając, klienci mogą bowiem domagać się zwrotu środków wpłaconych przez ostatnie 10 lat. Do umów zawartych przez konsumentów przed zmianą Kodeksu Cywilnego z 2018 roku stosujemy bowiem 10-letni termin przedawnienia. Po zmianie natomiast jest to 6 lat. Oczywiście wówczas bank również posiada roszczenie o zwrot wypłaconego konsumentowi kapitału, jednak w tym przypadku roszczenie to przedawnia się już z upływem 3 lat, bank jest bowiem podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą, stąd też jego roszczenia względem kredytobiorcy przedawniają się z 3-letnim kresem przedawnienia. Trzeba jednak pamiętać, że do rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia musi wystąpić wymagalność roszczenia. Warto również przy tym zaznaczyć, że z chwilą gdy następuje rozwiązanie zobowiązania umownego można dochodzić usunięcia z księgi wieczystej zabezpieczenia tego zobowiązania w postaci hipoteki. Nieruchomość przestaje być wówczas obciążona. Trybunał uważa, że po usunięciu klauzul abuzywnych kredyt byłby denominowany w PLN, lecz jego oprocentowanie pozostałoby w walucie obcej, a to zdaniem Trybunału jest niezgodne z polskim prawem. Ostateczną decyzję w przedmiocie ważności danego kredytu będą jednak miały polskie sądy.
W oparciu o wspomniany wyrok oraz panujące obecnie na rynku finansowym nastroje można wyróżnić 3 hipotetyczne scenariusze rozwiązania problemu kredytów indeksowanych do waluty obcej. Będą one jednak zależne od tego, jaka linia orzecznicza zostanie przyjęta przez polskie sądy.
Pierwsze założenie przewiduje, że kredyty frankowe zostaną rozwiązane, w konsekwencji czego banki oddadzą klientom raty, a klienci bankom kapitał, który stanowił wartość pierwotną kredytu hipotecznego (w PLN). Wówczas jednak banki będą najprawdopodobniej wymagały od klientów zapłaty za korzystanie z kapitału celem pomniejszenia swojej straty. Według przeliczeń specjalistów takie rozwiązanie może kosztować sektor bankowy około 42 mld złotych.
Inny, korzystniejszy dla banków scenariusz zakłada, że sądy stwierdzą ważność kredytów frankowych po usunięciu z nich klauzul abuzywnych. Takie rozwiązanie wiązałoby się z przewalutowaniem kredytu po takim samym kursie w jakim był udzielany oraz oprocentowanie go stawką LIBOR.
Najbardziej niekorzystnym dla banków scenariuszem jest całkowite anulowanie kredytów, a przy tym brak jakichkolwiek rekompensat od klientów z tytułu korzystania z kapitału. W takiej sytuacji banki zwrócą klientom wszystkie raty, klienci natomiast zwrócą bankom jedynie pierwotną wartość kredytu, ale przed deprecjacją PLN. Szacuje się, że takie rozwiązanie przyniesie bankom stratę w wysokości nawet 85 mld złotych.
Należy jednak pamiętać, że to z jakim scenariuszem faktycznie będziemy mieli do czynienia zależy przede wszystkim od tego jaką linię orzeczniczą obiorą polskie sądy. Niemniej jednak z całą stanowczością trzeba przyznać, że po wyroku TSUE klienci banków znaleźli się w zdecydowanie lepszej sytuacji niż było to dotychczas. Poza tym sam Trybunał podaje pewien drogowskaz sądom wskazując, że decydujący zawsze powinien być interes kredytobiorcy.
Pierwszy wyrok w sprawie kredytu frankowego w uzasadnieniu którego Sąd powołał się na wyrok Trybunału, zapadł 8-go października. W orzeczeniu Sąd wskazał, iż zawarte w umowie klauzule niedozwolone nie wiążą konsumentów. Samej umowy jednak nie unieważnił. Przyjął on, że strony umowy były i są związane treścią umowy, jaka pozostała po usunięciu klauzul. Klienci banku w obecnej sytuacji są zatem zobowiązani do zwrotu kapitału w ratach w polskiej walucie według stopy LIBOR dla CHF, czyli niższej od złotowej. Zdaniem pełnomocnika frankowiczów w przypadku takiego zakończenia sporu jego klienci oszczędzą łącznie około 100 tysięcy złotych.
Podsumowując, należy stwierdzić, że omawiany wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej choć nie zmienia bezpośrednio sytuacji indywidualnego kredytobiorcy to jednak otworzył drogę przynajmniej do przewalutowania kredytów frankowych. Jest to zatem niewątpliwie korzystny wyrok dla klientów polskich banków. Nasza kancelaria odnotowuje zdecydowany wzrost spraw związanych z kredytami frankowymi. Naszym zdaniem na rynku finansowym nastąpił pewnego rodzaju przełom dla osób zmagających się ze spłatą uciążliwego kredytu indeksowanego. Zaznaczamy także, że wyrok TSUE jest na tyle ogólnym wskazaniem, iż można go stosować również przy umowach kredytów w walucie innej niż frank szwajcarski. Co więcej, również zdaniem Rzecznika Finansowego Aleksandry Wiktorow wyrok ten powinien zmobilizować osoby, które do tej pory nie podejmowały żadnych działań związanych ze swoją umową. Słusznie również wskazuje, że im większa skala nowych pozwów i reklamacji, tym większa szansa na to, że banki stworzą racjonalne i korzystne dla swoich klientów propozycje ugodowe.
Piotr Ciszewski
Prawnik
