Prawo do wizerunku sportowca

W obecnych czasach działania marketingowe są podejmowane na bardzo szeroką skalę. Przedsiębiorstwa w różny sposób promują swoją działalność usługową lub produkcyjną. Robią to w celu osiągnięcia możliwie jak największej sprzedaży danego artykułu czy usługi. Z uwagi na widoczne rezultaty z roku na rok przeznacza się na promocję coraz większe kwoty pieniężne. Reklama stała się także polem konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami rywalizującymi ze sobą na rynku. Natomiast rywalizacja ta wspomaga rozwój działań marketingowych poprzez wykorzystanie nowych środków reklamowych, nowych pomysłów na jej tworzenie czy motywów przewodnich.

Z czasem zauważono, że ludzie w wyborach zakupowych bardzo często sugerują się swoimi idolami. Osoby powszechnie znane mają bardzo wielki wpływ na sposób życia swoich fanów, którzy starają się kopiować ich wybory. Nie umknęło to także osobom odpowiedzialnym za marketing. Bardzo szybko rozpoczęto przekonywać gwiazdy kina, teatru czy sportu do udziału w reklamach czy pokazywania się z artykułami danego producenta.

W tym zakresie sport stanowi wielki potencjał marketingowy. Niewątpliwie jego charakter wyzwala same pozytywne skojarzenia. Zawiera się w nim bowiem zdrowy styl życia, przejawiający się w prawidłowym odżywianiu, a także w rozwoju ciała człowieka wspomagającym jego prawidłowe funkcjonowanie. Ponadto promuje pozytywne zachowania społeczne jak rywalizację fair play, równe traktowanie ludzi, czy nieustępliwą walkę o realizację swoich marzeń. Następnie jego powszechność i popularność na całym świecie powoduje, iż najlepsi zawodnicy stają się osobami rozpoznawalnymi w różnych krajach, regionach czy kontynentach. 

Powyższe aspekty wpływają na to, że przedsiębiorcy decydują się na podjęcie współpracy ze sportowcami. Polega ona na promocji produktów danej marki poprzez korzystanie z tych artykułów lub użyczenie wizerunku zawodnika na plakacie lub w filmie reklamowym. Sportowcy posiadają wielu fanów, którzy śledzą ich aktywności w różnego rodzaju mediach. Natomiast widząc, iż ich idol korzysta z telefonu lub ubrania danej marki, sięgają po ten sam produkt lub inne artykuły tego przedsiębiorstwa. To wszystko przynosi duże zyski producentom i usługodawcom.

Powyższe działania są nierozerwalnie związane z wykorzystaniem wizerunku sportowców. Zjawisko to nazywane komercjalizacją dóbr osobistych poza działaniem przynoszącym obustronny zysk może również powodować pewne nadużycia, z którymi obowiązujące prawo musi się zmierzyć. W dalszej części artykułu zostanie wskazane co jest przedmiotem wizerunku i w jaki sposób może on być wykorzystywany, a w konsekwencji jak sportowiec może się bronić przed jego bezprawnym wykorzystaniem.

1. Wizerunek

W przepisach prawnych ustawodawca posługuje się pojęciem „wizerunek” w trzech aktach prawnych, a mianowicie:

- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny – jako dobro osobiste,

- Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – w kontekście ochrony wizerunku,

- Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie – w odniesieniu do sportowca reprezentanta drużyny narodowej.

Mimo, iż prawodawca kilkukrotnie i literalnie posługuje się tym pojęciem to w żadnym wypadku nie zdecydował się na sformułowanie jego legalnej definicji. Z tego powodu jej stworzeniem zajęła się doktryna prawnicza oraz orzecznictwo. Zapoznając się z rozważaniami teoretyków prawa można wyznaczyć przede wszystkim dwa pojęcia „obraz fizyczny” oraz „wizerunek”.

„Obrazem fizycznym” są te cechy fizyczne człowieka, które umożliwiają indywidualizację pewnej osoby fizycznej oraz pozwalają na jej rozpoznanie[1], np. rysy twarzy, wygląd sylwetki, sposób zachowania, ubiór. Natomiast „wizerunek” jest to konkretyzacja ustalonego obrazu fizycznego człowieka możliwego do zwielokrotnienia i rozpowszechnienia[2].

Przedmiotowe zagadnienie zostało wyjaśniane także w orzecznictwie. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia z 9 marca 2018 r. wydanym w sprawie o sygn. akt: VI ACa 1694/16 trafnie zauważył, że wizerunek „stanowi szeroko pojętą podobiznę człowieka, a więc konkretyzację i ustalenie obrazu fizycznego jednostki, zdatną do zwielokrotniania i rozpowszechniania. Wizerunek w sensie prawnym nie jest więc tożsamy z wyglądem fizycznym człowieka, stanowi przedstawienie i konkretyzację tego wyglądu”[3].

Ponadto należy także zauważyć, że wizerunek może posiadać jedynie osoba fizyczna bowiem jak w wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r. wydanym w sprawie o sygn. akt  VII AGa 1432/18 „wizerunek stanowi dobro osobiste osoby fizycznej wyrażające jeden z atrybutów tożsamości osoby fizycznej, obok jej imienia i nazwiska. Zatem dobro osobiste w postaci wizerunku może dotyczyć wyłącznie osoby fizycznej, której obraz (wygląd) może zostać utrwalony na odpowiednim nośniku”[4].

2. Rodzaje prawa do wizerunku sportowca

Zgodnie z literaturą występującą w przedmiotowym zakresie oraz regulacjami prawnymi obejmującymi regulaminy związków sportowych oraz prawo powszechnie obowiązujące, możemy wyróżnić trzy rodzaje wizerunku sportowca, a mianowicie prywatny, klubowy oraz reprezentacyjny.

W zakresie wizerunku prywatnego sportowiec ma pełną swobodę w dysponowaniu swoim wizerunkiem. Żaden inny podmiot nie ogranicza jego prawa. To zawodnik w pełni decyduje komu i na jakich zasadach udziela swojego wizerunku innym podmiotom, a w sytuacji naruszeń korzysta z ochrony przewidzianej w przepisach prawa powszechnie obowiązującego.

Wizerunek klubowy występuje w sytuacji, kiedy zawodnik przywdziewa ubiór klubowy. W tym zakresie sportowiec wraz ze swoim klubem sportowym określają w kontrakcie zawodniczym lub w odrębnej umowie zasady na jakich klub będzie mógł wykorzystywać wizerunek zawodnika. Najczęściej sportowiec udziela zgody na eksploatację swojego wizerunku przez klub w jego materiałach promocyjnych udostępnianych np. w klubowych mediach społecznościowych lub plakatach rozwieszanych w miejscach publicznych. Ponadto zawodnik może być także zobowiązany do udziału w kampaniach reklamowych dla klubowych sponsorów. Ogranicza się w tym wypadku prawo zawodnika do wizerunku, jednak ma on tego pełną świadomość i wpływ na zakres tego ograniczenia. Ponadto każda ze stron odnosi w tym zakresie korzyści. Warto także wspomnieć, że klub musi podejmować swoje działania w pełnej zgodzie z umową, bowiem każde jej przekroczenie uprawnia zawodnika do wystąpienia o zaniechanie bezprawnych działań oraz umożliwia ewentualne egzekwowanie kar umownych jeśli zostały przewidziane.

Należy także wskazać, że wizerunek klubowy zawodnika nie jest ograniczany jedynie przez klub. W wielu przypadkach z tego wizerunku korzysta także liga, w której zawodnik występuje. W wielu regulaminach rozgrywek organizator zastrzega sobie prawo do korzystania z klubowego wizerunku zawodnika w celach promocji zawodów, przede wszystkim w jej materiałach promocyjnych. Takie zapisy możemy znaleźć w regulaminie rozgrywek np. najwyższych lig w Polsce tj. Ekstraklasy(najwyższej ligi piłki nożnej) lub PlusLigi(najwyższej ligi siatkówki). Np. w art. 39.1 Regulaminu rozgrywek piłkarskich o mistrzostwo Ekstraklasy na sezon 2023/2024 i następne wskazuje się, że:

Ekstraklasa S.A. jest upoważniona do użycia fotograficznego oraz audio i wizualnego materiału dotyczącego zawodników oraz przedstawicieli Klubów, jak też i nazw Klubów, emblematów oraz koszulek meczowych dla niekomercyjnych celów w ramach organizacji meczów Rozgrywek Ekstraklasy. Na żądanie, Kluby muszą wyposażyć Ekstraklasę S.A. – bez dodatkowej opłaty – we właściwy materiał, jak i stosowną dokumentację. Ekstraklasa S.A. jest upoważniona do sporządzenia fotograficznego, audio i wizualnego materiału, który może być udostępniony mediom celem publikacji.

Następnie w pkt. 5 Regulaminu marketingowego stanowiącego załącznik do powyższego Regulaminu rozgrywek wskazano prawa centralizowane przynależne Partnerom i Sponsorom Ekstraklasy oraz Ekstraklasie. Do wizerunku sportowców odnoszą się w szczególności pkt. 5.51, 5.52 oraz 5.53 wskazujące, że:

5.51. Prawo do wykorzystywania fotografii obejmujących wizerunek zawodników w stroju klubowym i trenerów, a także fotografii drużyny w strojach klubowych.

5.52. Prawa do łącznego wykorzystania wizerunku, obrazu i podobieństwa, imienia i nazwiska oraz pseudonimu, biografii i statystyk wszystkich zawodników i trenerów wszystkich 18 Klubów.

5.53. Prawo do łącznego wykorzystania wizerunku co najmniej 4 piłkarzy i/lub trenerów z co najmniej 4 Klubów do celów promocji Rozgrywek Ekstraklasy oraz/lub jej Partnerów i Sponsorów.

Natomiast w §45 ust. 1 pkt e) Regulaminu profesjonalnego współzawodnictwa w piłce siatkowej wskazano, że:

1. Zarządzający na zasadzie wyłączności dysponuje prawami do rozgrywek i zawodów profesjonalnych w zakresie reklamy, marketingu oraz praw własności intelektualnej. Uprawnienia te obejmują w szczególności, ale nie jedynie:

   5. prawa do wizerunku Zawodników Ligi, jak również utrwalania oraz wykorzystywania głosu, imion i nazwisk, pseudonimów sportowych, postaci oraz autografów Zawodników Klubów, w tym również na tle drużyny Klubu, w szczególności w materiałach drukowanych, filmach, grach multimedialnych, reklamach telewizyjnych, radiowych i prasowych, reklamach przestrzennych, reklamach rozpowszechnianych w Internecie, na przedmiotach użytkowych, oraz w inny sposób w celach marketingowych i promocyjnych, w zakresie określonym umową pomiędzy Zarządzającym a Klubami.

Powyższe jednoznacznie obrazuje, iż w zakresie klubowym istnieją obszary, w których prawo zawodnika do wizerunku jest w pewnym stopniu ograniczone. Natomiast zawsze są wskazane ramy, w których eksploatacja wizerunku będzie się odbywać. Powyższe przykłady zakładają jednak, że za każdym razem wykorzystanie wizerunku zawodników odbywać się będzie w zakresie promocji ligi czy jej sponsorów, co często jest niezbędne do jej funkcjonowania. Za każdym razem zaznaczono, iż wykorzystany będzie jedynie wizerunek klubowy sportowca. Są to więc klarowne i szczegółowo określone granice w tym zakresie. Natomiast każde wykroczenie ponad te ramy może skutkować interwencją zawodnika w celu obrony bezprawnych działań poczynionych przez dany podmiot.

Istnieje także wizerunek reprezentacyjny sportowców. Odnosi się on do szczególnej ich grupy, a mianowicie do reprezentantów kraju. Wyszczególniony on został głównie z uwagi na art. 14 ustawy o sporcie, który wprost odnosi się do wykorzystania wizerunku reprezentanta kraju przez Polski Związek Sportowy lub Polski Komitet Olimpijski. Ta kwestia zostanie szerzej poruszona w dalszej części artykułu.

3. Treść prawa do wizerunku

Treść prawa do wizerunku, podobnie jak jego definicja, została nakreślona przez doktrynę. Na uznanie w szczególności zasługuje tzw. teoria stadiów wizerunku. Autorką tej teorii jest J. Balcarczyk według, której na prawo do wizerunku składa się:

1. Ustalenie wizerunku – przejawia się w sytuacji, kiedy wizerunek danej osoby może być zobaczony przez inne osoby poza nią samą w danym momencie. Może ono polegać na utrwaleniu wizerunku.

2. Rozpowszechnienie – przejawiające się w stworzeniu nieograniczonej grupie ludzi możliwości zapoznania się z wizerunkiem. Zaznacza się także, iż rozpowszechnienie powinno być publiczne.

3. Wykorzystanie – są to wszelkie formy eksploatacji, użytkowania wizerunku, np. zniekształcenie, przerobienie.[5]

Przekładając powyższe na sytuację faktyczną można wskazać, że do ustalenia wizerunku sportowca dojdzie w momencie kiedy zostanie mu zrobione zdjęcie. Następnie kiedy zdjęcie zostanie opublikowane w mediach społecznościowych nastąpi rozpowszechnienie wizerunku. Natomiast wykorzystanie wystąpi w sytuacji, kiedy to zdjęcie zostanie przekształcone np. poprzez dodanie napisu.

4. Ochrona prawna wizerunku

Wzrost komercjalizacji wizerunku wraz z różnymi korzyściami przynosi także pole do bezprawnych działań. W związku z tym pojawia się potrzeba znalezienia rozwiązań zapobiegających tym czynom. Rozwiązanie tego problemu stworzył ustawodawca przewidujący środki prawne pozwalające walczyć z naruszeniami prawa do wizerunku. Stosowne regulacje znajdują się w kodeksie cywilnym oraz ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

4.1 Ochrona wizerunku przewidziana w kodeksie cywilnym

Ochrona wizerunku w kodeksie cywilnym określona została w art. 23 oraz art. 24. Odnoszą się one do dóbr osobistych. W pierwszym przepisie wskazano, że dobra osobiste, w tym wizerunek, pozostają pod ochrona prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Natomiast drugi przewiduje konkretne środki prawne jakie przysługują osobie, której dobra osobiste zostały naruszone. Ofiara może żądać przede wszystkim zaniechania bezprawnego działania, a jeśli naruszenie zostało już dokonane można żądać, aby naruszyciel dopełnił potrzebnych czynności do usunięcia skutków naruszenia, a w szczególności do złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Ponadto można żądać także zadośćuczynienia pieniężnego albo zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny na zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym. Kolejnym środkiem prawnym jest możliwość żądania naprawienia szkody na zasadach ogólnych w sytuacji kiedy naruszenie spowodowało szkodę majątkową. Podkreśla się także że omawiane przepisy nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, a w szczególności w prawie autorskim i prawie wynalazczym.

Powyższa ochrona przysługuje w sytuacji kiedy dochodzi do zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego, a działanie to jest bezprawne. W orzecznictwie podkreśla się, że działanie takie występuje kiedy godzi się w dobro osobiste chronione konkretną normą prawną lub zasadami współżycia społecznego. Podkreślić także należy, iż naruszenie musi być obiektywne. Nie można w tym przypadku opierać się jedynie na subiektywnych odczuciach poszkodowanego.

Wskazać także należy, iż określonych przypadkach bezprawność naruszenia może zostać wyłączona. Okoliczności takie zostały określone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 października 1989 r., sygn. Akt II CR 419/89. Pierwszą z nich jest działanie w ramach porządku prawnego, a więc sytuacja kiedy działanie będące potencjalnym naruszeniem jest dokonywane na podstawie przepisu prawnego, a czyn ten mieści się w prawem określonej granicy. Następnymi okolicznościami wyłączającymi bezprawność są wykonywanie posiadanego prawa podmiotowego oraz działanie na podstawie wyrażonej przez poszkodowanego zgody. Należy także wspomnieć, że zgoda taka musi być wyrażona w pełnej świadomości, mieć jasną określoną treść, być zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego oraz musi zostać wydana w granicach posiadanego prawa podmiotowego. Ostatnią ze wskazanych przez Sąd Najwyższy okoliczności jest działanie w ochronie uzasadnionego interesu. Odnosi się ono przede wszystkim do czynu dokonanego w celu ochrony dobra, które z uwagi na interes społeczny ma pierwszeństwo przed tym, które zostało naruszone.

4.2 Ochrona wizerunku przewidziana w ustawie o prawach autorskich i prawach pokrewnych

Przepisy odnoszące się do wizerunku zostały umieszczone głównie w art. 81, art. 83 oraz z odniesienia art. 78 ust. 1 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Określają one przede wszystkim zasady na jakich możliwe jest rozpowszechnianie wizerunku, a także środki prawne przeciwdziałające bezprawnemu działaniu.

Pierwszy ze wskazanych przepisów wskazuje sytuacje, w których rozpowszechnienie wizerunku będzie zgodne z prawem. Po pierwsze będzie to możliwe poprzez uzyskanie zezwolenia osoby, której wizerunek ma być rozpowszechniony. Podkreśla się, że zgoda ta ma być przede wszystkim niewątpliwa i nie można jej domniemywać. Powinna precyzyjnie określać sposób rozpowszechnienia wizerunku, a wszelkie nieścisłości powinny być interpretowane w sposób zawężający na korzyść osoby przedstawionej. Ponadto zgoda musi dotyczyć konkretnego wizerunku, a więc określonej osoby w danym momencie. Nie przewidziano natomiast ściśle określonej formy w jakiej musi ona zostać wyrażona[6]. Należy także zaznaczyć, iż zgoda w każdym czasie może zostać cofnięta.

Omawiany przepis przewiduje także sytuacje, w których powyższa zgoda nie będzie wymagana. Po pierwsze nastąpi to wtedy, gdy osoba przedstawiana otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie i wyraźnie nie zastrzeżono inaczej. Zaznaczyć przy tym należy, iż sam fakt pozowania za wynagrodzeniem nie pozbawia dającego wizerunek możliwości decydowania o jego rozpowszechnieniu, więc sytuacja ma zastosowanie tylko wtedy, kiedy obie strony nie uwzględniły obowiązku wyrażenia zgody. Następną okolicznością nie wymagającą udzielenia zezwolenia jest rozpowszechnienie wizerunku osoby powszechnie znanej jeżeli wykonano go w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych lub zawodowych. Nie zdefiniowano kryteriów jakie muszą został spełnione, aby dana osoba była powszechnie znana. Wyjaśnienie tego pojęcia możemy znaleźć w orzecznictwie, tak więc Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 02 kwietnia 2015 r. wydanego w sprawie o sygn. akt I ACa 1295/14 tłumaczy, że są to „osoby, których rozpoznawalność jest wynikiem sprawowanych funkcji politycznych lub społecznych bądź też prowadzonej działalności zawodowej, gospodarczej, sportowej, hobbystycznej, charytatywnej itp. Poprzez wykazywaną w powyższy sposób aktywność czy nawet jednostkowy, spektakularny czyn wywołujący zainteresowanie, osoby te przestają być anonimowe, a usprawiedliwiony interes społeczny przemawia za pokazaniem ich wizerunku”[7]. Ponadto rozpowszechnienie wizerunku musi być związane z pełnieniem jej funkcji publicznej, można więc wskazać, że jest to rola, dzięki której osoba ta jest znana. Bezsprzecznie okoliczność ta ma zastosowanie do sportowców, bowiem poprzez sport zdobyli swoją popularność. Nie wymagać więc zezwolenia zawodnika będzie rozpowszechnienie wizerunku np. w ramach transmisji meczu piłki nożnej.

Ostatnią okolicznością nie wymagającą udzielenia zezwolenia jest rozpowszechnienie wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz lub publiczna impreza. Ma to zastosowanie wtedy kiedy wizerunek ma znaczenie incydentalne dla całości, więc jego istnienie lub brak nie ma wpływu na zobrazowany przedmiot.

Natomiast w sytuacji, gdy rozpowszechnienie wizerunku było niezgodne z powyższymi zasadami i je naruszyło to omawiana ustawa przewiduje środki prawne, które osoba poszkodowana może wykorzystać w celu zaniechania dalszych naruszeń lub naprawienia wyrządzonej tym czynem szkody. Art. 83 przedmiotowej ustawy odnosi się do jej art. 78 ust. 1, który zawiera katalog takich środków. Należy zauważyć, że pokrywają się one z tymi występującymi w kodeksie cywilnym. Podobnie więc  poszkodowany, może żądać zaniechania działań ingerujących w jego prawo do wizerunku lub podjęcia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, a w szczególności można żądać, aby naruszyciel złożył publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Ponadto, w przypadku zawinionego naruszenia, Sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia lub zobowiązać sprawcę do uiszczenia odpowiedniej kwoty pieniężnej na cel społeczny określony przez poszkodowanego. Warto także zaznaczyć, iż roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci poszkodowanego.

4.3 Relacja przepisów kodeksu cywilnego oraz ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Z uwagi na występowanie przepisów odnoszących się do ochrony wizerunku w dwóch aktach prawnych należy zaznaczyć relacje zachodzące pomiędzy nimi. Z uwagi na literalne brzmienie przepisów można wskazać, że regulacja zawarta w kodeksie cywilnym ma szersze zastosowanie niż ta, która została wskazana w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przepisy odnoszące się do rozpowszechnienia wizerunku są więc lex specialis do przepisów o dobrach osobistych.

Ponadto relację tę można wykazać na podstawie elementów składających się na treść prawa do wizerunku omawianego we wcześniejszych punktach artykułu. Z uwagi na związek zachodzący pomiędzy obiema regulacjami i ich literalnego brzmienia należy wskazać, że do ustalenia wizerunku i jego wykorzystania w głównej mierze zastosowanie będą miały przepisy kodeksu cywilnego, natomiast do rozpowszechnienia wizerunku właściwe będą przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Z tym, że zaznacza się w doktrynie możliwość istnienia dualizmu regulacyjnego w tym ostatnim przypadku.

5. Wizerunek sportowca – reprezentanta kadry narodowej

Podczas określenia rodzajów wizerunku sportowca wskazano, że jednym z nich jest wizerunek reprezentanta kraju. Wyróżnienie to powstało z uwagi na ustawę o sporcie, która to w art. 14 odnosi się bezpośrednio do członka reprezentacji narodowej. Szczególnie wartym zaznaczenia jest charakter tej regulacji, bowiem przepis ten zobowiązuje członka kadry narodowej do udostępnienia polskiemu związkowi narodowemu, na zasadzie wyłączności, swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju. Natomiast związek sportowy może wykorzystać wizerunek reprezentanta kraju do realizacji swoich celów gospodarczych określonych przez przepisy tego związku lub międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danym sporcie. Powyższa regulacja odnosi się także do wizerunku członka reprezentacji olimpijskiej oraz Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Opisaną regulację uzupełnia jeszcze ust. 3, który wskazuje, że zawodnik przed zakwalifikowaniem się do kadry narodowej lub reprezentacji olimpijskiej wyraża zgodę na rozpowszechnienie swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju zgodnie z art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Powyższa regulacja nadaje wyłączne uprawnienie do korzystania z wizerunku reprezentanta polskim związkom sportowym oraz Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu. Jednak nie posiadają one pełnej swobody, bowiem omawiany przepis explicite wskazuje ramy tego uprawnienia. Organizacje te mogą dysponować jedynie wizerunkami w stroju reprezentacji swoich zawodników oraz tylko w celu realizacji swoich celów gospodarczych, które określają regulacje wewnętrzne tych podmiotów bądź organizacje międzynarodowe, do których należą. Po zagłębieniu się w statuty polskich związków sportowych to statuty Polskiego Związki Piłki Nożnej lub Polskiego Związku Hokeja na Lodzie wskazują, że przedmiotowe związki będą wykorzystywać wizerunek reprezentantów do celów promocyjnych i marketingowych. Natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 grudnia 2009 r. wydanego  w sprawie o sygn. akt I CSK 160/09 cel gospodarczy określił jako „cel zarobkowy, zgodny z funkcją danego polskiego związku sportowego, który nie może być sprzeczny z jego statutowymi zadaniami,(...) m.in. zawieranie umów wzajemnych, które mogą polegać na udostępnieniu kontrahentowi wizerunku członków kadry narodowej w stroju reprezentacji kraju w zamian za świadczenie pieniężne wykorzystywane na realizację statutowych zadań, np. na szkolenie zawodników kadry.”[8]

Analizując ten przepis należy się także zastanowić czy można poprzez formę kontraktową wyłączyć albo zmodyfikować przedmiotowe uprawnienie przysługujące polskim związkom zawodowym i Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu. Powyższe wątpliwości wyjaśnia literalne brzmienie przepisu, które poprzez sformułowanie „udostępnia na zasadach wyłączności” eliminuje możliwość wyłączenia obowiązku zawodnika do oddania swojego wizerunku w stroju reprezentacyjnym. Natomiast podobny skutek ma także modyfikacja zakresu uprawnienia przyznanego organizacjom, bowiem przepis explicite wskazuje, że cel gospodarczy zostanie określony w przepisach wewnętrznych związku lub komitetu albo przez organizacje międzynarodowe, do których one należą.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, iż ustawodawca nie przewidział w przepisach prawa, a w szczególności ustawy o sporcie, żadnej ochrony wizerunku zawodnika będącego reprezentantem kraju. Zauważyć należy, że reprezentant nie ma żadnej kontroli nad działaniami związku sportowego. W jaki więc sposób taki sportowiec może walczyć z wykorzystaniem swojego reprezentacyjnego wizerunku, jeśli związek sportowy robi to w sposób niezgodny z przekonaniami zawodnika? Odpowiedź na to pytanie znajduje się w art. 5 kodeksu cywilnego, wedle którego nie można czynić ze swojego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Klauzule generalne zawarte w tym przepisie ograniczają uprawnione podmioty w używaniu swojego prawa, a każde ich naruszenie skutkuje brakiem ochrony zapewnionej przez prawo cywilne. Należy więc uznać, że związek sportowy wykorzystujący wizerunek reprezentanta kraju w sposób przynoszący negatywne skutki dla zawodnika naruszałby zasady współżycia społecznego, co sportowiec mógłby podnieść w ewentualnym sporze ze związkiem sportowym.

6. Podsumowanie

Powyższe rozważania jednoznacznie wskazują na problemy, które może nieść komercjalizacja dóbr osobistych. Chęć wypracowania jak największego zarobku powoduje, iż prężnie rozwija się marketing, który zawsze będzie próbował opierać się na wizerunku osób powszechnie znanych, mających rzeszę fanów na całym świecie. Powszechność sportu i popularność sportowców tym bardziej temu sprzyja. Natomiast za korzyściami płynącymi z tego tytułu podążają także problemy również natury prawnej, którym ustawodawca musi sprostać w celu eliminowania mogących pojawić się nadużyć.

Obecnie obowiązujące prawo w głównej mierze zapewnia wszystkim obywatelom, a więc również sportowcom, środki zapewniające możliwość ochrony swojego wizerunku oraz określiło ramy w jakich można go rozpowszechniać.

Materia, będąca motywem przewodnim artykułu, przedstawia złożoność przedstawionego w nim problemu, szczególnie z uwagi na pola w jakich wizerunek sportowca może występować. Każde z nich może zawierać różne regulacje prawne, którym zawodnik musi się podporządkować. Ponadto zwiększa się także przestrzeń do potencjalnych nadużyć w tym zakresie. Niezależnie od tego istnieją w obecnym porządku prawnym określone środki pozwalające chronić wizerunek sportowca oraz przeciwstawić się wszelkim naruszeniom.

 

 

Michał Krakowiak

Prawnik

Kategorie

• Spółki
• Orzecznictwo
• Finanse/ Kredyty Frankowe
• Przepisy i procedury
• Nieruchomości i inwestycje budowlane
• Własność intelektualna
• Nagrody i wyróżnienia
• Zamówienia publiczne
• Fundacje i stowarzyszenia
• Publikacje do pobrania

Najnowsze artykuły

• Ekspert Roku w kategorii prawo handlowe - prof. ucz. dr hab. Dominik Bierecki
• Prawo prywatne w służbie społeczeństwu - pobierz bezpłatnie
• Prawo do wizerunku sportowca
• Nowelizacja Kodeksu Postępowania Cywilnego
• Nowe regulacje dotyczące uproszczonego łączenia się powiązanych spółek kapitałowych