W ostatnim czasie procedura cywilna została poddana nowelizacji, którą wprowadzają dwa zmieniające akty prawne, a mianowicie:
Pierwsza z nich rozszerza dział Kodeksu postępowania cywilnego(dalej: k.p.c.) odnoszący się do spraw o zobowiązanie osoby stosującej przemoc domową do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub o wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia o nowe kategorie spraw dodane w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej, dostosowuje dotychczasowe przepisy do nowego katalogu spraw z tego działu oraz modyfikuje odpowiednie przepisy odnoszące się do zabezpieczenia i klauzuli wykonalności.
Natomiast druga wprowadza do k.p.c. część rozwiązań procesowych wprowadzonych do procedury cywilnej w ustawach tzw. covidowych. Działania ustawodawcy w tym zakresie były podyktowane ugruntowaniem dotychczasowych zasad, które mają charakter przejściowy. Zmiany odnoszą się głównie do regulacji rozpraw zdalnych, doręczenia pism profesjonalnym pełnomocnikom za pośrednictwem portalu informacyjnego. Jest to kolejny krok ku pogłębieniu informatyzacji postępowań sądowych dokonany przez ustawodawcę.
Ustawa z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks Postępowania Cywilnego oraz niektórych innych ustaw – obowiązuje od 15 sierpnia 2023 r.
Jak wskazano powyżej niniejsza ustawa rozszerza dział k.p.c. odnoszący się do spraw o zobowiązanie osoby stosującej przemoc domową do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub o wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia o nowe kategorie spraw dodane w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej. Jest to efekt działań podjętych przez ustawodawcę służących pomocy ofiarom przemocy.
Zgodnie z art. 5602 k.p.c. przepisy przedmiotowego działu stosuje się do spraw określonych w art. 11a-11ab ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Są to następujące sprawy:
Art. 5603§1 i 5608 k.p.c. zmieniono jedynie poprzez rozszerzenie zakresu spraw, które obejmują. Mając to na względzie w dalszym ciągu postępowanie wszczyna się na wniosek, który może zostać złożony na formularzu urzędowym, którego wzór i sposób udostępnienia określi Minister Sprawiedliwości w odpowiednim rozporządzeniu. Wprowadzono jednak małą zmianę, bowiem dodano, iż wniosek ten może zawierać wskazanie numeru telefonu lub adresu poczty elektronicznej wnioskodawcy.
Tak samo jak do tej pory Sąd rozstrzyga również o zabezpieczeniu, jeżeli było udzielone.
W art. 5607 k.p.c. określono dodatkowe informacje jakie Sąd musi określić w postanowieniu uwzględniającym wniosek, a mianowicie gdy dotyczył on:
Przedmiotowe postanowienie kończące postępowanie w sprawach określonych w art. 5062 k.p.c. są skuteczne i wykonalne z chwilą ogłoszenia, a także mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a nawet prawomocne.
Ponadto w celu uzupełnienia obowiązku informacyjnego o wydanych postanowieniach w przedmiotowych sprawach wskazano, że Sąd o treści postanowienia uwzględniającego wniosek o wydanie zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba doznająca przemocy domowej, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba doznająca przemocy domowej, i przebywania na tym terenie zawiadamia osoby zarządzające wskazanymi placówkami, pracodawcę lub inne osoby odpowiedzialne za miejsce, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba dotknięta przemocą w rodzinie, jeżeli jest to niezbędne do wykonania postanowienia.. Natomiast jeśli sprawa dotyczy małoletniego o postanowieniu zawiadamia się także Sąd opiekuńczy, który bezzwłocznie podejmuje czynności badające jego sytuację. Jeśli zachodzi taka konieczność sąd ten może z urzędu wszcząć postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej. Obowiązek ten dotyczy także zawiadomienia o treści postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia
W przedmiotowej nowelizacji dodano także art. 5603a k.p.c., który umożliwia uczestnikowi postępowania zobowiązanemu do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub któremu zakazano zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, złożenie wniosku o zezwolenie na zabranie ze wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia przedmiotów osobistego użytku i przedmiotów niezbędnych do wykonywania osobistej pracy zarobkowej lub zwierząt domowych będących jego własnością niezbędnych do codziennego funkcjonowania lub pracy zarobkowej, na których wydanie nie wyraża zgody wnioskodawca. We wniosku tym uprawniony określa przedmiot lub zwierzę domowe, które mają być zabrane, a ponadto uprawdopodabnia korzystanie ze wskazanego przedmiotu lub własność zwierzęcia domowego i jego niezbędność do codziennego funkcjonowania lub pracy zarobkowej.
Sąd po otrzymaniu wniosku niezwłocznie go rozpoznaje. Może to zrobić na posiedzeniu niejawnym lub rozprawie, po odebraniu wyjaśnień od Wnioskodawcy. Natomiast przy ich braku lub niestawiennictwie Wnioskodawcy na rozprawie Sąd rozstrzyga wniosek na podstawie twierdzeń w nim zawartych, o czym Wnioskodawca musi zostać pouczony. Ponadto, jeśli składający wniosek wskazał swój numer telefonu lub adres poczty elektronicznej to Sąd może go zawiadomić o złożonym wniosku i dopuszczalnych sposobach złożenia wyjaśnień poprzez wykorzystanie tych środków komunikacji.
Rozpoznanie wniosku kończy się wydaniem postanowienia, które jest skuteczne i wykonalne z chwilą ogłoszenia. Podlega ono zaskarżeniu w formie zażalenia do innego składu sądu pierwszej instancji.
Wykonanie postanowienia zgodnie z art. 5603a §8 i 9 k.p.c. następuje poprzez zabranie przedmiotów lub zwierząt domowych ze wspólnie zajmowanego mieszkania i z jego bezpośredniego otoczenia, w obecności policjanta lub żołnierza Żandarmerii Wojskowej, po wcześniejszym uzgodnieniu terminu z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie. Natomiast jeśli nie można postanowienia wykonać w ten sposób, podlega ono wykonaniu w drodze egzekucji świadczeń niepieniężnych o wydaniu rzeczy ruchomej.
Należy także wskazać, że zgodnie z nowelizacją art. 782 k.p.c. tytułowi egzekucyjnemu nakazującemu osobie stosującej przemoc w rodzinie opuszczenie wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, Sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu i doręcza go wierzycielowi.
Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks Postępowania Cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw
Jak wskazano na wstępie zmiany wprowadzone niniejszą ustawą mają na celu utrwalenie rozwiązań wprowadzonych ustawami tzw. covidowymi oraz pogłębienie informatyzacji postępowania sądowego.
Najważniejsze ze zmian dotyczą uregulowania w k.p.c. doręczeń pism sądowych za pośrednictwem portalu informacyjnego profesjonalnym pełnomocnikom oraz wprowadzenia posiedzeń zdalnych. Inne zmiany dotyczą składów sędziowskich rozpatrujących sprawy w tym środki odwoławcze oraz korekty przepisu o uzasadnieniach orzeczeń drugiej instancji sporządzanych na wniosek strony.
Pisma doręczane za pośrednictwem portalu informacyjnego.
Nowelizacja ta ma na celu trwałe wprowadzenie możliwości doręczania pism sądowych pełnomocnikom za pośrednictwem portalu informacyjnego. Dla realizacji powyższego celu przemodelowano także art. 9 §11 k.p.c., poprzez umożliwienie przeglądania akt sprawy i udostępnianie stronom odpisów, kopii lub wyciągów z akt sprawy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe albo portalu informacyjnego.
Zgodnie z nowelizowanym art. 1311a k.p.c. pismo umieszczone na portalu będzie uważane za doręczone w chwili wskazanej w dokumencie potwierdzającym doręczenie(wygenerowanym w portalu), a w przypadku jego braku doręczenie uznaje się za skuteczne po upływie 14 dni od dnia zamieszczenia treści pisma w portalu.
Powyższa zasada nie dotyczy natomiast pism podlegających doręczeniu wraz z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od Sądu, chyba, że Sąd dysponuje ich kopią utrwaloną w formie elektronicznej. Natomiast jeśli doręczenie za pomocą portalu informacyjnego jest niemożliwe z uwagi na charakter pisma, a zwłaszcza kiedy zachodzi potrzeba wydania stronie uwierzytelnionego odpisu orzeczenia lub tytułu wykonawczego to sędzia może zarządzić odstąpienie od doręczenia pisma w ten sposób.
Posiedzenie zdalne
Już na stałe do przepisów postępowania wprowadzono także możliwość zarządzenia posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość przez przewodniczącego. Jest to dopuszczalne w sytuacji kiedy nie stoi temu na przeszkodzie charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu oraz kiedy będzie zachowana gwarancja pełnej ochrony praw procesowych stron i prawidłowego toku postępowania. Może być ono zarządzone z urzędu bądź na wniosek złożony w ciągu 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie przez osobę, która ma uczestniczyć w posiedzeniu i wskazała adres poczty elektronicznej. Natomiast jeśli Sąd wezwał na posiedzenie zdalne, to jego uczestnik może zgłosić zamiar swojego zdalnego uczestnictwa najpóźniej w terminie 3 dni roboczych przed wyznaczonym terminem posiedzenia.
Podczas posiedzenia zdalnego na sali sądowej przebywają sąd i protokolant, natomiast przewodniczący może zastrzec, że określona osoba weźmie udział w posiedzeniu zdalnym, jeśli będzie przebywać w budynku innego sądu niż ten, który prowadzi postępowanie. Ponadto osoba biorąca udział w posiedzeniu zdalnym jest zobowiązana do poinformowania sądu o miejscu, w którym przebywa i dołożenia wszelkich starań, aby to miejsce licowało z powagą sądu i nie stanowiło przeszkody do dokonania czynności procesowych z jej udziałem, bowiem sąd może zobowiązać te osobę do osobistego stawiennictwa na sali sądowej w przypadku odmowy wskazania tej informacji lub jeśli zachowanie tej osoby budzi uzasadnione wątpliwości.
Wprowadzone przepisy przewidują możliwość zarządzenia przez Sąd przeprowadzenia dowodu na odległość w ramach posiedzenia zdalnego jeśli jego charakter się temu nie sprzeciwia. Strona może również domagać się tego we wniosku dowodowym. Ponadto strona może się sprzeciwić przesłuchaniu świadka na odległość w ramach posiedzenia zdalnego, co skutkuje wezwaniem świadka do osobistego stawiennictwa na sali sądowej. Sprzeciwu można dokonać w terminie 7 dni od uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób. Uprawnienie to ma zastosowanie także do przesłuchania stron i odebrania przyrzeczeń, natomiast nie przysługuje do wezwania i przesłuchania biegłych.
Należy także wskazać, że posiedzenie zdalne może być również przeprowadzone w postępowaniu mediacyjnym, jeśli strony wyrażą na to zgodę.
Uzasadnienia orzeczeń wydanych w drugiej instancji.
Ustawa nowelizująca wprowadziła także zmiany przy sporządzaniu uzasadnień do orzeczeń sądów drugiej instancji, bowiem dodano, iż dokonuje się go na wniosek strony także w sytuacji kiedy skarga kasacyjna ani zażalenie do Sądu Najwyższego nie przysługują. Warto także przypomnieć, że zasada ta odnosi się w dalszym ciągu do przypadku kiedy apelację oddalono oraz gdy zmieniono zaskarżony wyrok.
Michał Krakowiak
Prawnik
Photo by Tingey Injury Law Firm on Unsplash
