W obecnych czasach działania marketingowe są podejmowane na bardzo szeroką skalę. Przedsiębiorstwa w różny sposób promują swoją działalność usługową lub produkcyjną. Robią to w celu osiągnięcia możliwie jak największej sprzedaży danego artykułu czy usługi. Z uwagi na widoczne rezultaty z roku na rok przeznacza się na promocję coraz większe kwoty pieniężne. Reklama stała się także polem konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami rywalizującymi ze sobą na rynku. Natomiast rywalizacja ta wspomaga rozwój działań marketingowych poprzez wykorzystanie nowych środków reklamowych, nowych pomysłów na jej tworzenie czy motywów przewodnich.

Z czasem zauważono, że ludzie w wyborach zakupowych bardzo często sugerują się swoimi idolami. Osoby powszechnie znane mają bardzo wielki wpływ na sposób życia swoich fanów, którzy starają się kopiować ich wybory. Nie umknęło to także osobom odpowiedzialnym za marketing. Bardzo szybko rozpoczęto przekonywać gwiazdy kina, teatru czy sportu do udziału w reklamach czy pokazywania się z artykułami danego producenta.

W tym zakresie sport stanowi wielki potencjał marketingowy. Niewątpliwie jego charakter wyzwala same pozytywne skojarzenia. Zawiera się w nim bowiem zdrowy styl życia, przejawiający się w prawidłowym odżywianiu, a także w rozwoju ciała człowieka wspomagającym jego prawidłowe funkcjonowanie. Ponadto promuje pozytywne zachowania społeczne jak rywalizację fair play, równe traktowanie ludzi, czy nieustępliwą walkę o realizację swoich marzeń. Następnie jego powszechność i popularność na całym świecie powoduje, iż najlepsi zawodnicy stają się osobami rozpoznawalnymi w różnych krajach, regionach czy kontynentach. 

Powyższe aspekty wpływają na to, że przedsiębiorcy decydują się na podjęcie współpracy ze sportowcami. Polega ona na promocji produktów danej marki poprzez korzystanie z tych artykułów lub użyczenie wizerunku zawodnika na plakacie lub w filmie reklamowym. Sportowcy posiadają wielu fanów, którzy śledzą ich aktywności w różnego rodzaju mediach. Natomiast widząc, iż ich idol korzysta z telefonu lub ubrania danej marki, sięgają po ten sam produkt lub inne artykuły tego przedsiębiorstwa. To wszystko przynosi duże zyski producentom i usługodawcom.

Powyższe działania są nierozerwalnie związane z wykorzystaniem wizerunku sportowców. Zjawisko to nazywane komercjalizacją dóbr osobistych poza działaniem przynoszącym obustronny zysk może również powodować pewne nadużycia, z którymi obowiązujące prawo musi się zmierzyć. W dalszej części artykułu zostanie wskazane co jest przedmiotem wizerunku i w jaki sposób może on być wykorzystywany, a w konsekwencji jak sportowiec może się bronić przed jego bezprawnym wykorzystaniem.

1. Wizerunek

W przepisach prawnych ustawodawca posługuje się pojęciem „wizerunek” w trzech aktach prawnych, a mianowicie:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – jako dobro osobiste,
• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – w kontekście ochrony wizerunku,
• Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie – w odniesieniu do sportowca reprezentanta drużyny narodowej.

Mimo, iż prawodawca kilkukrotnie i literalnie posługuje się tym pojęciem to w żadnym wypadku nie zdecydował się na sformułowanie jego legalnej definicji. Z tego powodu jej stworzeniem zajęła się doktryna prawnicza oraz orzecznictwo. Zapoznając się z rozważaniami teoretyków prawa można wyznaczyć przede wszystkim dwa pojęcia „obraz fizyczny” oraz „wizerunek”.

„Obrazem fizycznym” są te cechy fizyczne człowieka, które umożliwiają indywidualizację pewnej osoby fizycznej oraz pozwalają na jej rozpoznanie
[1], np. rysy twarzy, wygląd sylwetki, sposób zachowania, ubiór. Natomiast „wizerunek” jest to konkretyzacja ustalonego obrazu fizycznego człowieka możliwego do zwielokrotnienia i rozpowszechnienia[2].

Przedmiotowe zagadnienie zostało wyjaśniane także w orzecznictwie. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia z 9 marca 2018 r. wydanym w sprawie o sygn. akt: VI ACa 1694/16 trafnie zauważył, że wizerunek „stanowi szeroko pojętą podobiznę człowieka, a więc konkretyzację i ustalenie obrazu fizycznego jednostki, zdatną do zwielokrotniania i rozpowszechniania. Wizerunek w sensie prawnym nie jest więc tożsamy z wyglądem fizycznym człowieka, stanowi przedstawienie i konkretyzację tego wyglądu”[3].

Ponadto należy także zauważyć, że wizerunek może posiadać jedynie osoba fizyczna bowiem jak w wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r. wydanym w sprawie o sygn. akt  VII AGa 1432/18 „wizerunek stanowi dobro osobiste osoby fizycznej wyrażające jeden z atrybutów tożsamości osoby fizycznej, obok jej imienia i nazwiska. Zatem dobro osobiste w postaci wizerunku może dotyczyć wyłącznie osoby fizycznej, której obraz (wygląd) może zostać utrwalony na odpowiednim nośniku”[4].

2. Rodzaje prawa do wizerunku sportowca

Zgodnie z literaturą występującą w przedmiotowym zakresie oraz regulacjami prawnymi obejmującymi regulaminy związków sportowych oraz prawo powszechnie obowiązujące, możemy wyróżnić trzy rodzaje wizerunku sportowca, a mianowicie prywatny, klubowy oraz reprezentacyjny.

W zakresie wizerunku prywatnego sportowiec ma pełną swobodę w dysponowaniu swoim wizerunkiem. Żaden inny podmiot nie ogranicza jego prawa. To zawodnik w pełni decyduje komu i na jakich zasadach udziela swojego wizerunku innym podmiotom, a w sytuacji naruszeń korzysta z ochrony przewidzianej w przepisach prawa powszechnie obowiązującego.

Wizerunek klubowy występuje w sytuacji, kiedy zawodnik przywdziewa ubiór klubowy. W tym zakresie sportowiec wraz ze swoim klubem sportowym określają w kontrakcie zawodniczym lub w odrębnej umowie zasady na jakich klub będzie mógł wykorzystywać wizerunek zawodnika. Najczęściej sportowiec udziela zgody na eksploatację swojego wizerunku przez klub w jego materiałach promocyjnych udostępnianych np. w klubowych mediach społecznościowych lub plakatach rozwieszanych w miejscach publicznych. Ponadto zawodnik może być także zobowiązany do udziału w kampaniach reklamowych dla klubowych sponsorów. Ogranicza się w tym wypadku prawo zawodnika do wizerunku, jednak ma on tego pełną świadomość i wpływ na zakres tego ograniczenia. Ponadto każda ze stron odnosi w tym zakresie korzyści. Warto także wspomnieć, że klub musi podejmować swoje działania w pełnej zgodzie z umową, bowiem każde jej przekroczenie uprawnia zawodnika do wystąpienia o zaniechanie bezprawnych działań oraz umożliwia ewentualne egzekwowanie kar umownych jeśli zostały przewidziane.

Należy także wskazać, że wizerunek klubowy zawodnika nie jest ograniczany jedynie przez klub. W wielu przypadkach z tego wizerunku korzysta także liga, w której zawodnik występuje. W wielu regulaminach rozgrywek organizator zastrzega sobie prawo do korzystania z klubowego wizerunku zawodnika w celach promocji zawodów, przede wszystkim w jej materiałach promocyjnych. Takie zapisy możemy znaleźć w regulaminie rozgrywek np. najwyższych lig w Polsce tj. Ekstraklasy(najwyższej ligi piłki nożnej) lub PlusLigi(najwyższej ligi siatkówki). Np. w art. 39.1 Regulaminu rozgrywek piłkarskich o mistrzostwo Ekstraklasy na sezon 2023/2024 i następne wskazuje się, że:

Ekstraklasa S.A. jest upoważniona do użycia fotograficznego oraz audio i wizualnego materiału dotyczącego zawodników oraz przedstawicieli Klubów, jak też i nazw Klubów, emblematów oraz koszulek meczowych dla niekomercyjnych celów w ramach organizacji meczów Rozgrywek Ekstraklasy. Na żądanie, Kluby muszą wyposażyć Ekstraklasę S.A. – bez dodatkowej opłaty – we właściwy materiał, jak i stosowną dokumentację. Ekstraklasa S.A. jest upoważniona do sporządzenia fotograficznego, audio i wizualnego materiału, który może być udostępniony mediom celem publikacji.

Następnie w pkt. 5 Regulaminu marketingowego stanowiącego załącznik do powyższego Regulaminu rozgrywek wskazano prawa centralizowane przynależne Partnerom i Sponsorom Ekstraklasy oraz Ekstraklasie. Do wizerunku sportowców odnoszą się w szczególności pkt. 5.51, 5.52 oraz 5.53 wskazujące, że:

5.51. Prawo do wykorzystywania fotografii obejmujących wizerunek zawodników w stroju klubowym i trenerów, a także fotografii drużyny w strojach klubowych.

5.52. Prawa do łącznego wykorzystania wizerunku, obrazu i podobieństwa, imienia i nazwiska oraz pseudonimu, biografii i statystyk wszystkich zawodników i trenerów wszystkich 18 Klubów.

5.53. Prawo do łącznego wykorzystania wizerunku co najmniej 4 piłkarzy i/lub trenerów z co najmniej 4 Klubów do celów promocji Rozgrywek Ekstraklasy oraz/lub jej Partnerów i Sponsorów.

Natomiast w §45 ust. 1 pkt e) Regulaminu profesjonalnego współzawodnictwa w piłce siatkowej wskazano, że:

1. Zarządzający na zasadzie wyłączności dysponuje prawami do rozgrywek i zawodów profesjonalnych w zakresie reklamy, marketingu oraz praw własności intelektualnej. Uprawnienia te obejmują w szczególności, ale nie jedynie:
   5. prawa do wizerunku Zawodników Ligi, jak również utrwalania oraz wykorzystywania głosu, imion i nazwisk, pseudonimów sportowych, postaci oraz autografów Zawodników Klubów, w tym również na tle drużyny Klubu, w szczególności w materiałach drukowanych, filmach, grach multimedialnych, reklamach telewizyjnych, radiowych i prasowych, reklamach przestrzennych, reklamach rozpowszechnianych w Internecie, na przedmiotach użytkowych, oraz w inny sposób w celach marketingowych i promocyjnych, w zakresie określonym umową pomiędzy Zarządzającym a Klubami.

Powyższe jednoznacznie obrazuje, iż w zakresie klubowym istnieją obszary, w których prawo zawodnika do wizerunku jest w pewnym stopniu ograniczone. Natomiast zawsze są wskazane ramy, w których eksploatacja wizerunku będzie się odbywać. Powyższe przykłady zakładają jednak, że za każdym razem wykorzystanie wizerunku zawodników odbywać się będzie w zakresie promocji ligi czy jej sponsorów, co często jest niezbędne do jej funkcjonowania. Za każdym razem zaznaczono, iż wykorzystany będzie jedynie wizerunek klubowy sportowca. Są to więc klarowne i szczegółowo określone granice w tym zakresie. Natomiast każde wykroczenie ponad te ramy może skutkować interwencją zawodnika w celu obrony bezprawnych działań poczynionych przez dany podmiot.

Istnieje także wizerunek reprezentacyjny sportowców. Odnosi się on do szczególnej ich grupy, a mianowicie do reprezentantów kraju. Wyszczególniony on został głównie z uwagi na art. 14 ustawy o sporcie, który wprost odnosi się do wykorzystania wizerunku reprezentanta kraju przez Polski Związek Sportowy lub Polski Komitet Olimpijski. Ta kwestia zostanie szerzej poruszona w dalszej części artykułu.

3. Treść prawa do wizerunku

Treść prawa do wizerunku, podobnie jak jego definicja, została nakreślona przez doktrynę. Na uznanie w szczególności zasługuje tzw. teoria stadiów wizerunku. Autorką tej teorii jest J. Balcarczyk według, której na prawo do wizerunku składa się:

1. Ustalenie wizerunku – przejawia się w sytuacji, kiedy wizerunek danej osoby może być zobaczony przez inne osoby poza nią samą w danym momencie. Może ono polegać na utrwaleniu wizerunku.
2. Rozpowszechnienie – przejawiające się w stworzeniu nieograniczonej grupie ludzi możliwości zapoznania się z wizerunkiem. Zaznacza się także, iż rozpowszechnienie powinno być publiczne.
3. Wykorzystanie – są to wszelkie formy eksploatacji, użytkowania wizerunku, np. zniekształcenie, przerobienie.[5]

Przekładając powyższe na sytuację faktyczną można wskazać, że do ustalenia wizerunku sportowca dojdzie w momencie kiedy zostanie mu zrobione zdjęcie. Następnie kiedy zdjęcie zostanie opublikowane w mediach społecznościowych nastąpi rozpowszechnienie wizerunku. Natomiast wykorzystanie wystąpi w sytuacji, kiedy to zdjęcie zostanie przekształcone np. poprzez dodanie napisu.

4. Ochrona prawna wizerunku

Wzrost komercjalizacji wizerunku wraz z różnymi korzyściami przynosi także pole do bezprawnych działań. W związku z tym pojawia się potrzeba znalezienia rozwiązań zapobiegających tym czynom. Rozwiązanie tego problemu stworzył ustawodawca przewidujący środki prawne pozwalające walczyć z naruszeniami prawa do wizerunku. Stosowne regulacje znajdują się w kodeksie cywilnym oraz ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

4.1 Ochrona wizerunku przewidziana w kodeksie cywilnym

Ochrona wizerunku w kodeksie cywilnym określona została w art. 23 oraz art. 24. Odnoszą się one do dóbr osobistych. W pierwszym przepisie wskazano, że dobra osobiste, w tym wizerunek, pozostają pod ochrona prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Natomiast drugi przewiduje konkretne środki prawne jakie przysługują osobie, której dobra osobiste zostały naruszone. Ofiara może żądać przede wszystkim zaniechania bezprawnego działania, a jeśli naruszenie zostało już dokonane można żądać, aby naruszyciel dopełnił potrzebnych czynności do usunięcia skutków naruszenia, a w szczególności do złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Ponadto można żądać także zadośćuczynienia pieniężnego albo zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny na zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym. Kolejnym środkiem prawnym jest możliwość żądania naprawienia szkody na zasadach ogólnych w sytuacji kiedy naruszenie spowodowało szkodę majątkową. Podkreśla się także że omawiane przepisy nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, a w szczególności w prawie autorskim i prawie wynalazczym.

Powyższa ochrona przysługuje w sytuacji kiedy dochodzi do zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego, a działanie to jest bezprawne. W orzecznictwie podkreśla się, że działanie takie występuje kiedy godzi się w dobro osobiste chronione konkretną normą prawną lub zasadami współżycia społecznego. Podkreślić także należy, iż naruszenie musi być obiektywne. Nie można w tym przypadku opierać się jedynie na subiektywnych odczuciach poszkodowanego.

Wskazać także należy, iż określonych przypadkach bezprawność naruszenia może zostać wyłączona. Okoliczności takie zostały określone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 października 1989 r., sygn. Akt II CR 419/89. Pierwszą z nich jest działanie w ramach porządku prawnego, a więc sytuacja kiedy działanie będące potencjalnym naruszeniem jest dokonywane na podstawie przepisu prawnego, a czyn ten mieści się w prawem określonej granicy. Następnymi okolicznościami wyłączającymi bezprawność są wykonywanie posiadanego prawa podmiotowego oraz działanie na podstawie wyrażonej przez poszkodowanego zgody. Należy także wspomnieć, że zgoda taka musi być wyrażona w pełnej świadomości, mieć jasną określoną treść, być zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego oraz musi zostać wydana w granicach posiadanego prawa podmiotowego. Ostatnią ze wskazanych przez Sąd Najwyższy okoliczności jest działanie w ochronie uzasadnionego interesu. Odnosi się ono przede wszystkim do czynu dokonanego w celu ochrony dobra, które z uwagi na interes społeczny ma pierwszeństwo przed tym, które zostało naruszone.

4.2 Ochrona wizerunku przewidziana w ustawie o prawach autorskich i prawach pokrewnych

Przepisy odnoszące się do wizerunku zostały umieszczone głównie w art. 81, art. 83 oraz z odniesienia art. 78 ust. 1 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Określają one przede wszystkim zasady na jakich możliwe jest rozpowszechnianie wizerunku, a także środki prawne przeciwdziałające bezprawnemu działaniu.

Pierwszy ze wskazanych przepisów wskazuje sytuacje, w których rozpowszechnienie wizerunku będzie zgodne z prawem. Po pierwsze będzie to możliwe poprzez uzyskanie zezwolenia osoby, której wizerunek ma być rozpowszechniony. Podkreśla się, że zgoda ta ma być przede wszystkim niewątpliwa i nie można jej domniemywać. Powinna precyzyjnie określać sposób rozpowszechnienia wizerunku, a wszelkie nieścisłości powinny być interpretowane w sposób zawężający na korzyść osoby przedstawionej. Ponadto zgoda musi dotyczyć konkretnego wizerunku, a więc określonej osoby w danym momencie. Nie przewidziano natomiast ściśle określonej formy w jakiej musi ona zostać wyrażona[6]. Należy także zaznaczyć, iż zgoda w każdym czasie może zostać cofnięta.

Omawiany przepis przewiduje także sytuacje, w których powyższa zgoda nie będzie wymagana. Po pierwsze nastąpi to wtedy, gdy osoba przedstawiana otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie i wyraźnie nie zastrzeżono inaczej. Zaznaczyć przy tym należy, iż sam fakt pozowania za wynagrodzeniem nie pozbawia dającego wizerunek możliwości decydowania o jego rozpowszechnieniu, więc sytuacja ma zastosowanie tylko wtedy, kiedy obie strony nie uwzględniły obowiązku wyrażenia zgody. Następną okolicznością nie wymagającą udzielenia zezwolenia jest rozpowszechnienie wizerunku osoby powszechnie znanej jeżeli wykonano go w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych lub zawodowych. Nie zdefiniowano kryteriów jakie muszą został spełnione, aby dana osoba była powszechnie znana. Wyjaśnienie tego pojęcia możemy znaleźć w orzecznictwie, tak więc Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 02 kwietnia 2015 r. wydanego w sprawie o sygn. akt I ACa 1295/14 tłumaczy, że są to „osoby, których rozpoznawalność jest wynikiem sprawowanych funkcji politycznych lub społecznych bądź też prowadzonej działalności zawodowej, gospodarczej, sportowej, hobbystycznej, charytatywnej itp. Poprzez wykazywaną w powyższy sposób aktywność czy nawet jednostkowy, spektakularny czyn wywołujący zainteresowanie, osoby te przestają być anonimowe, a usprawiedliwiony interes społeczny przemawia za pokazaniem ich wizerunku”

[7]. Ponadto rozpowszechnienie wizerunku musi być związane z pełnieniem jej funkcji publicznej, można więc wskazać, że jest to rola, dzięki której osoba ta jest znana. Bezsprzecznie okoliczność ta ma zastosowanie do sportowców, bowiem poprzez sport zdobyli swoją popularność. Nie wymagać więc zezwolenia zawodnika będzie rozpowszechnienie wizerunku np. w ramach transmisji meczu piłki nożnej.

Ostatnią okolicznością nie wymagającą udzielenia zezwolenia jest rozpowszechnienie wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz lub publiczna impreza. Ma to zastosowanie wtedy kiedy wizerunek ma znaczenie incydentalne dla całości, więc jego istnienie lub brak nie ma wpływu na zobrazowany przedmiot.

Natomiast w sytuacji, gdy rozpowszechnienie wizerunku było niezgodne z powyższymi zasadami i je naruszyło to omawiana ustawa przewiduje środki prawne, które osoba poszkodowana może wykorzystać w celu zaniechania dalszych naruszeń lub naprawienia wyrządzonej tym czynem szkody. Art. 83 przedmiotowej ustawy odnosi się do jej art. 78 ust. 1, który zawiera katalog takich środków. Należy zauważyć, że pokrywają się one z tymi występującymi w kodeksie cywilnym. Podobnie więc  poszkodowany, może żądać zaniechania działań ingerujących w jego prawo do wizerunku lub podjęcia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, a w szczególności można żądać, aby naruszyciel złożył publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Ponadto, w przypadku zawinionego naruszenia, Sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia lub zobowiązać sprawcę do uiszczenia odpowiedniej kwoty pieniężnej na cel społeczny określony przez poszkodowanego. Warto także zaznaczyć, iż roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci poszkodowanego.

4.3 Relacja przepisów kodeksu cywilnego oraz ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Z uwagi na występowanie przepisów odnoszących się do ochrony wizerunku w dwóch aktach prawnych należy zaznaczyć relacje zachodzące pomiędzy nimi. Z uwagi na literalne brzmienie przepisów można wskazać, że regulacja zawarta w kodeksie cywilnym ma szersze zastosowanie niż ta, która została wskazana w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przepisy odnoszące się do rozpowszechnienia wizerunku są więc lex specialis do przepisów o dobrach osobistych.

Ponadto relację tę można wykazać na podstawie elementów składających się na treść prawa do wizerunku omawianego we wcześniejszych punktach artykułu. Z uwagi na związek zachodzący pomiędzy obiema regulacjami i ich literalnego brzmienia należy wskazać, że do ustalenia wizerunku i jego wykorzystania w głównej mierze zastosowanie będą miały przepisy kodeksu cywilnego, natomiast do rozpowszechnienia wizerunku właściwe będą przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Z tym, że zaznacza się w doktrynie możliwość istnienia dualizmu regulacyjnego w tym ostatnim przypadku.

5. Wizerunek sportowca – reprezentanta kadry narodowej

Podczas określenia rodzajów wizerunku sportowca wskazano, że jednym z nich jest wizerunek reprezentanta kraju. Wyróżnienie to powstało z uwagi na ustawę o sporcie, która to w art. 14 odnosi się bezpośrednio do członka reprezentacji narodowej. Szczególnie wartym zaznaczenia jest charakter tej regulacji, bowiem przepis ten zobowiązuje członka kadry narodowej do udostępnienia polskiemu związkowi narodowemu, na zasadzie wyłączności, swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju. Natomiast związek sportowy może wykorzystać wizerunek reprezentanta kraju do realizacji swoich celów gospodarczych określonych przez przepisy tego związku lub międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danym sporcie. Powyższa regulacja odnosi się także do wizerunku członka reprezentacji olimpijskiej oraz Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Opisaną regulację uzupełnia jeszcze ust. 3, który wskazuje, że zawodnik przed zakwalifikowaniem się do kadry narodowej lub reprezentacji olimpijskiej wyraża zgodę na rozpowszechnienie swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju zgodnie z art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Powyższa regulacja nadaje wyłączne uprawnienie do korzystania z wizerunku reprezentanta polskim związkom sportowym oraz Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu. Jednak nie posiadają one pełnej swobody, bowiem omawiany przepis explicite wskazuje ramy tego uprawnienia. Organizacje te mogą dysponować jedynie wizerunkami w stroju reprezentacji swoich zawodników oraz tylko w celu realizacji swoich celów gospodarczych, które określają regulacje wewnętrzne tych podmiotów bądź organizacje międzynarodowe, do których należą. Po zagłębieniu się w statuty polskich związków sportowych to statuty Polskiego Związki Piłki Nożnej lub Polskiego Związku Hokeja na Lodzie wskazują, że przedmiotowe związki będą wykorzystywać wizerunek reprezentantów do celów promocyjnych i marketingowych. Natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 grudnia 2009 r. wydanego  w sprawie o sygn. akt I CSK 160/09 cel gospodarczy określił jako „cel zarobkowy, zgodny z funkcją danego polskiego związku sportowego, który nie może być sprzeczny z jego statutowymi zadaniami,(…) m.in. zawieranie umów wzajemnych, które mogą polegać na udostępnieniu kontrahentowi wizerunku członków kadry narodowej w stroju reprezentacji kraju w zamian za świadczenie pieniężne wykorzystywane na realizację statutowych zadań, np. na szkolenie zawodników kadry.”[8]

Analizując ten przepis należy się także zastanowić czy można poprzez formę kontraktową wyłączyć albo zmodyfikować przedmiotowe uprawnienie przysługujące polskim związkom zawodowym i Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu. Powyższe wątpliwości wyjaśnia literalne brzmienie przepisu, które poprzez sformułowanie „udostępnia na zasadach wyłączności” eliminuje możliwość wyłączenia obowiązku zawodnika do oddania swojego wizerunku w stroju reprezentacyjnym. Natomiast podobny skutek ma także modyfikacja zakresu uprawnienia przyznanego organizacjom, bowiem przepis explicite wskazuje, że cel gospodarczy zostanie określony w przepisach wewnętrznych związku lub komitetu albo przez organizacje międzynarodowe, do których one należą.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, iż ustawodawca nie przewidział w przepisach prawa, a w szczególności ustawy o sporcie, żadnej ochrony wizerunku zawodnika będącego reprezentantem kraju. Zauważyć należy, że reprezentant nie ma żadnej kontroli nad działaniami związku sportowego. W jaki więc sposób taki sportowiec może walczyć z wykorzystaniem swojego reprezentacyjnego wizerunku, jeśli związek sportowy robi to w sposób niezgodny z przekonaniami zawodnika? Odpowiedź na to pytanie znajduje się w art. 5 kodeksu cywilnego, wedle którego nie można czynić ze swojego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Klauzule generalne zawarte w tym przepisie ograniczają uprawnione podmioty w używaniu swojego prawa, a każde ich naruszenie skutkuje brakiem ochrony zapewnionej przez prawo cywilne. Należy więc uznać, że związek sportowy wykorzystujący wizerunek reprezentanta kraju w sposób przynoszący negatywne skutki dla zawodnika naruszałby zasady współżycia społecznego, co sportowiec mógłby podnieść w ewentualnym sporze ze związkiem sportowym.

6. Podsumowanie

Obecnie obowiązujące prawo w głównej mierze zapewnia wszystkim obywatelom, a więc również sportowcom, środki zapewniające możliwość ochrony swojego wizerunku oraz określiło ramy w jakich można go rozpowszechniać.

Powyższe rozważania jednoznacznie wskazują na problemy, które może nieść komercjalizacja dóbr osobistych. Chęć wypracowania jak największego zarobku powoduje, iż prężnie rozwija się marketing, który zawsze będzie próbował opierać się na wizerunku osób powszechnie znanych, mających rzeszę fanów na całym świecie. Powszechność sportu i popularność sportowców tym bardziej temu sprzyja. Natomiast za korzyściami płynącymi z tego tytułu podążają także problemy również natury prawnej, którym ustawodawca musi sprostać w celu eliminowania mogących pojawić się nadużyć.

Materia, będąca motywem przewodnim artykułu, przedstawia złożoność przedstawionego w nim problemu, szczególnie z uwagi na pola w jakich wizerunek sportowca może występować. Każde z nich może zawierać różne regulacje prawne, którym zawodnik musi się podporządkować. Ponadto zwiększa się także przestrzeń do potencjalnych nadużyć w tym zakresie. Niezależnie od tego istnieją w obecnym porządku prawnym określone środki pozwalające chronić wizerunek sportowca oraz przeciwstawić się wszelkim naruszeniom.

Michał Krakowiak
Prawnik

Photo by Chaos Soccer Gear on Unsplash

[1]S. Grzybowski, Ochrona dóbr osobistych według przepisów ogólnych prawa cywilnego, Warszawa 1957,

[2]T. Grzeszak, Reklama a ochrona dóbr osobistych (naruszenie praw osobistych wykorzystanych w reklamie żyjących osób fizycznych), Przegląd Prawa Handlowego, Warszawa 2000, nr 2,

[3]Wyrok SA w Warszawie z 9 marca 2018 r. o sygn. Akt: VI ACa 1694/16, Legalis nr 1809652

[4]Wyrok SN z 29 października 2019 r. o sygn. Akt VII AGa 1432/18, LEX nr 2788558

[5]J. Balcarczyk, Prawo do wizerunku i jego komercjalizacja, Warszawa 2009

[6] A. Pązik, Komentarz do art. 81, (w:) Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, pod red. R. Markiewicz, 2021, Lex

[7]Wyrok SA w Warszawie z dnia 2 kwietnia 2015 r., sygn. Akt I ACa 1295/14, Legalis, nr 1325809

[8]Wyrok SN z dnia 16 grudnia 2009 r., w sprawie o sygn. akt: I CSK 160/09, Legalis nr 214592.

W ostatnim czasie procedura cywilna została poddana nowelizacji, którą wprowadzają dwa zmieniające akty prawne, a mianowicie:

1. ustawa z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks Postępowania Cywilnego oraz niektórych innych ustaw – obowiązuje od 15 sierpnia 2023 r.
2. ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks Postępowania Cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw – czeka na wejście w życie(ogłoszona w Dzienniku Ustaw w dniu 13 września 2023 r.)

Pierwsza z nich rozszerza dział Kodeksu postępowania cywilnego(dalej: k.p.c.) odnoszący się do spraw o zobowiązanie osoby stosującej przemoc domową do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub o wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia o nowe kategorie spraw dodane w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej, dostosowuje dotychczasowe przepisy do nowego katalogu spraw z tego działu oraz modyfikuje odpowiednie przepisy odnoszące się do zabezpieczenia i klauzuli wykonalności.

Natomiast druga wprowadza do k.p.c. część rozwiązań procesowych wprowadzonych do procedury cywilnej w ustawach tzw. covidowych. Działania ustawodawcy w tym zakresie były podyktowane ugruntowaniem dotychczasowych zasad, które mają charakter przejściowy. Zmiany odnoszą się głównie do regulacji rozpraw zdalnych, doręczenia pism profesjonalnym pełnomocnikom za pośrednictwem portalu informacyjnego. Jest to kolejny krok ku pogłębieniu informatyzacji postępowań sądowych dokonany przez ustawodawcę.

Ustawa z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks Postępowania Cywilnego oraz niektórych innych ustaw – obowiązuje od 15 sierpnia 2023 r.

Jak wskazano powyżej niniejsza ustawa rozszerza dział k.p.c. odnoszący się do spraw o zobowiązanie osoby stosującej przemoc domową do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub o wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia o nowe kategorie spraw dodane w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej. Jest to efekt działań podjętych przez ustawodawcę służących pomocy ofiarom przemocy.

Zgodnie z art. 560² k.p.c. przepisy przedmiotowego działu stosuje się do spraw określonych w art. 11a-11ab ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Są to następujące sprawy:

1. zobowiązanie osoby stosującej przemoc domową do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia;
2. o wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia;
3. zakazu zbliżania się do osoby doznającej przemocy domowej;
4. zakazu kontaktowania się z osobą doznającą przemocy domowej;
5. zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba doznająca przemocy domowej, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba doznająca przemocy domowej, i przebywania na tym terenie;

Art. 560³§1 i 560⁸ k.p.c. zmieniono jedynie poprzez rozszerzenie zakresu spraw, które obejmują. Mając to na względzie w dalszym ciągu postępowanie wszczyna się na wniosek, który może zostać złożony na formularzu urzędowym, którego wzór i sposób udostępnienia określi Minister Sprawiedliwości w odpowiednim rozporządzeniu. Wprowadzono jednak małą zmianę, bowiem dodano, iż wniosek ten może zawierać wskazanie numeru telefonu lub adresu poczty elektronicznej wnioskodawcy.

Tak samo jak do tej pory Sąd rozstrzyga również o zabezpieczeniu, jeżeli było udzielone.

W art. 560⁷ k.p.c. określono dodatkowe informacje jakie Sąd musi określić w postanowieniu uwzględniającym wniosek, a mianowicie gdy dotyczył on:

1. zobowiązania osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub o wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia – Sąd powinien wskazać obszar jaki osoba stosująca przemoc w rodzinie ma opuścić i, na którym nie może przebywać lub odległość od wspólnie zajmowanego mieszkania, którą musi zachować. Ponadto Sąd może przyznać wnioskodawcy lub uczestnikowi (na ich wniosek) prawo do korzystania z rzeczy znajdujących się w ich wspólnie zajmowanym mieszkaniu lub w jego bezpośrednim otoczeniu oraz określa sposób korzystania z tych rzeczy. Nie może to jednak spowodować nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Wydanie rzeczy następuje w sposób określony w art. 5603a §8 i 9 k.p.c.(opisany poniżej).
2. Wydania zakazu zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą w rodzinie – Sąd wskazuje wyrażoną w metrach odległość, na którą osoba stosująca przemoc w rodzinie nie może się zbliżyć do osoby dotkniętej przemocą
3. wydanie zakazu kontaktowania się pełnoletnią osobą dotkniętą przemocą w rodzinie – Sąd może określić dopuszczalne sposoby kontaktowania się oraz ich zakres. Natomiast tylko w przypadku gdy wniosek w tym przedmiocie złożył wnioskodawca lub uczestnik, gdy przemawiają za tym szczególne okoliczności oraz mając na uwadze bezpieczeństwo osoby dotkniętej przemocą. Może być to także przedmiotem postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.

Przedmiotowe postanowienie kończące postępowanie w sprawach określonych w art. 506² k.p.c. są skuteczne i wykonalne z chwilą ogłoszenia, a także mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a nawet prawomocne.

Ponadto w celu uzupełnienia obowiązku informacyjnego o wydanych postanowieniach w przedmiotowych sprawach wskazano, że Sąd o treści postanowienia uwzględniającego wniosek o wydanie zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba doznająca przemocy domowej, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba doznająca przemocy domowej, i przebywania na tym terenie zawiadamia osoby zarządzające wskazanymi placówkami, pracodawcę lub inne osoby odpowiedzialne za miejsce, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba dotknięta przemocą w rodzinie, jeżeli jest to niezbędne do wykonania postanowienia.. Natomiast jeśli sprawa dotyczy małoletniego o postanowieniu zawiadamia się także Sąd opiekuńczy, który bezzwłocznie podejmuje czynności badające jego sytuację. Jeśli zachodzi taka konieczność sąd ten może z urzędu wszcząć postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej. Obowiązek ten dotyczy także zawiadomienia o treści postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.

W przedmiotowej nowelizacji dodano także art. 560^3a k.p.c., który umożliwia uczestnikowi postępowania zobowiązanemu do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub któremu zakazano zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, złożenie wniosku o zezwolenie na zabranie ze wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia przedmiotów osobistego użytku i przedmiotów niezbędnych do wykonywania osobistej pracy zarobkowej lub zwierząt domowych będących jego własnością niezbędnych do codziennego funkcjonowania lub pracy zarobkowej, na których wydanie nie wyraża zgody wnioskodawca. We wniosku tym uprawniony określa przedmiot lub zwierzę domowe, które mają być zabrane, a ponadto uprawdopodabnia korzystanie ze wskazanego przedmiotu lub własność zwierzęcia domowego i jego niezbędność do codziennego funkcjonowania lub pracy zarobkowej.

Sąd po otrzymaniu wniosku niezwłocznie go rozpoznaje. Może to zrobić na posiedzeniu niejawnym lub rozprawie, po odebraniu wyjaśnień od Wnioskodawcy. Natomiast przy ich braku lub niestawiennictwie Wnioskodawcy na rozprawie Sąd rozstrzyga wniosek na podstawie twierdzeń w nim zawartych, o czym Wnioskodawca musi zostać pouczony. Ponadto, jeśli składający wniosek wskazał swój numer telefonu lub adres poczty elektronicznej to Sąd może go zawiadomić o złożonym wniosku i dopuszczalnych sposobach złożenia wyjaśnień poprzez wykorzystanie tych środków komunikacji.

Rozpoznanie wniosku kończy się wydaniem postanowienia, które jest skuteczne i wykonalne z chwilą ogłoszenia. Podlega ono zaskarżeniu w formie zażalenia do innego składu sądu pierwszej instancji.

Wykonanie postanowienia zgodnie z art. 560^3a §8 i 9 k.p.c. następuje poprzez zabranie przedmiotów lub zwierząt domowych ze wspólnie zajmowanego mieszkania i z jego bezpośredniego otoczenia, w obecności policjanta lub żołnierza Żandarmerii Wojskowej, po wcześniejszym uzgodnieniu terminu z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie. Natomiast jeśli nie można postanowienia wykonać w ten sposób, podlega ono wykonaniu w drodze egzekucji świadczeń niepieniężnych o wydaniu rzeczy ruchomej. 

Należy także wskazać, że zgodnie z nowelizacją art. 782 k.p.c. tytułowi egzekucyjnemu nakazującemu osobie stosującej przemoc w rodzinie opuszczenie wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, Sąd  nadaje klauzulę wykonalności z urzędu i doręcza go wierzycielowi.

Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks Postępowania Cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw

Jak wskazano na wstępie zmiany wprowadzone niniejszą ustawą mają na celu utrwalenie rozwiązań wprowadzonych ustawami tzw. covidowymi oraz pogłębienie informatyzacji postępowania sądowego.

Najważniejsze ze zmian dotyczą uregulowania w k.p.c. doręczeń pism sądowych za pośrednictwem portalu informacyjnego profesjonalnym pełnomocnikom oraz wprowadzenia posiedzeń zdalnych. Inne zmiany dotyczą składów sędziowskich rozpatrujących sprawy w tym środki odwoławcze oraz korekty przepisu o uzasadnieniach orzeczeń drugiej instancji sporządzanych na wniosek strony.

Pisma doręczane za pośrednictwem portalu informacyjnego

Nowelizacja ta ma na celu trwałe wprowadzenie możliwości doręczania pism sądowych pełnomocnikom za pośrednictwem portalu informacyjnego. Dla realizacji powyższego celu przemodelowano także art. 9 §1¹ k.p.c., poprzez umożliwienie przeglądania akt sprawy i udostępnianie stronom odpisów, kopii lub wyciągów z akt sprawy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe albo portalu informacyjnego.

Zgodnie z nowelizowanym art. 131^1a k.p.c. pismo umieszczone na portalu będzie uważane za doręczone w chwili wskazanej w dokumencie potwierdzającym doręczenie(wygenerowanym w portalu), a w przypadku jego braku doręczenie uznaje się za skuteczne po upływie 14 dni od dnia zamieszczenia treści pisma w portalu.

Powyższa zasada nie dotyczy natomiast pism podlegających doręczeniu wraz z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od Sądu, chyba, że Sąd dysponuje ich kopią utrwaloną w formie elektronicznej. Natomiast jeśli doręczenie za pomocą portalu informacyjnego jest niemożliwe z uwagi na charakter pisma, a zwłaszcza kiedy zachodzi potrzeba wydania stronie uwierzytelnionego odpisu orzeczenia lub tytułu wykonawczego to sędzia może zarządzić odstąpienie od doręczenia pisma w ten sposób.

Posiedzenie zdalne

Już na stałe do przepisów postępowania wprowadzono także możliwość zarządzenia posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość przez przewodniczącego. Jest to dopuszczalne w sytuacji kiedy nie stoi temu na przeszkodzie charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu oraz kiedy będzie zachowana gwarancja pełnej ochrony praw procesowych stron i prawidłowego toku postępowania. Może być ono zarządzone z urzędu bądź na wniosek złożony w ciągu 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie przez osobę, która ma uczestniczyć w posiedzeniu i wskazała adres poczty elektronicznej. Natomiast jeśli Sąd wezwał na posiedzenie zdalne, to jego uczestnik może zgłosić zamiar swojego zdalnego uczestnictwa najpóźniej w terminie 3 dni roboczych przed wyznaczonym terminem posiedzenia.

Podczas posiedzenia zdalnego na sali sądowej przebywają sąd i protokolant, natomiast przewodniczący może zastrzec, że określona osoba weźmie udział w posiedzeniu zdalnym, jeśli będzie przebywać w budynku innego sądu niż ten, który prowadzi postępowanie. Ponadto osoba biorąca udział w posiedzeniu zdalnym jest zobowiązana do poinformowania sądu o miejscu,  w którym przebywa i dołożenia wszelkich starań, aby to miejsce licowało z powagą sądu i nie stanowiło przeszkody do dokonania czynności procesowych z jej udziałem, bowiem sąd może zobowiązać te osobę do osobistego stawiennictwa na sali sądowej w przypadku odmowy wskazania tej informacji lub jeśli zachowanie tej osoby budzi uzasadnione wątpliwości.

Wprowadzone przepisy przewidują możliwość zarządzenia przez Sąd przeprowadzenia dowodu na odległość w ramach posiedzenia zdalnego jeśli jego charakter się temu nie sprzeciwia. Strona może również domagać się tego we wniosku dowodowym. Ponadto strona może się sprzeciwić przesłuchaniu świadka na odległość w ramach posiedzenia zdalnego, co skutkuje wezwaniem świadka do osobistego stawiennictwa na sali sądowej. Sprzeciwu można dokonać w terminie 7 dni od uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób. Uprawnienie to ma zastosowanie także do przesłuchania stron i odebrania przyrzeczeń, natomiast nie przysługuje do wezwania i przesłuchania biegłych.

Należy także wskazać, że posiedzenie zdalne może być również przeprowadzone w postępowaniu mediacyjnym, jeśli strony wyrażą na to zgodę.

Uzasadnienia orzeczeń wydanych w drugiej instancji

Ustawa nowelizująca wprowadziła także zmiany przy sporządzaniu uzasadnień do orzeczeń sądów drugiej instancji, bowiem dodano, iż dokonuje się go na wniosek strony także w sytuacji kiedy skarga kasacyjna ani zażalenie do Sądu Najwyższego nie przysługują. Warto także przypomnieć, że zasada ta odnosi się w dalszym ciągu do przypadku kiedy apelację oddalono oraz gdy zmieniono zaskarżony wyrok.

Michał Krakowiak
Prawnik

Photo by Tingey Injury Law Firm on Unsplash

15 września 2023 r. w życie wejdą przepisy ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (dalej jako: Nowelizacja). Ustawa ma na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego dyrektyw Parlamentu Europejskiego, których zadaniem jest ujednolicenie przepisów o transgranicznych przekształceniach, połączeniach i podziałach spółek. Jednocześnie ustawa wprowadza nowe rozwiązania, mające na celu również usprawnienie postępowań np. w zakresie połączeń, również w przypadkach spółek krajowych.

Połączenie bez przyznania udziałów

Zgodnie z  Nowelizacją połączenie spółek, w przypadku, w którym jeden wspólnik posiada bezpośrednio lub pośrednio wszystkie udziały lub akcje w łączących się spółkach albo w przypadku gdy wspólnicy łączących się spółek posiadają udziały lub akcje w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach połączenie może zostać przeprowadzone bez przyznania udziałów lub akcji. Jest to bezpośrednia implementacja prawa wspólnotowego w zakresie połączeń transgranicznych, jednak słusznie ustawodawca zauważył, że pozostawienie tego jedynie w sprawach transgranicznych prowadzi do dyskryminacji spółek polskich.

Ustawodawca zadbał również o to, aby powstały środki ochrony wierzycieli, którzy nie uczestniczą w połączeniu. Mogą oni bowiem w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia planu połączenia żądać od przejmującej spółki zabezpieczenia swoich roszczeń, jeśli uprawdopodobni, że ich zaspokojenie jest zagrożone przez połączenie. Ustawodawca zagwarantował również ochronę udzielaną przez sąd, gdyż w razie sporu wierzyciel może wnieść wniosek, w terminie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia planu o udzielenie zabezpieczenia na ten cel.

Rozwiązania w zakresie biegłego, uchwał i sprawozdań

Mając na uwadze, iż Nowelizacja ma na celu uproszczenie połączenia spółek, zrezygnowano z wymogu sporządzenia na rzecz spółki przejmującej opinii biegłego w sprawie planu połączenia w zakresie poprawności i rzetelności, w przypadku połączeń, w których jeden wspólnik posiada bezpośrednio lub pośrednio wszystkie udziały lub akcje w łączących się spółkach albo w przypadku gdy wspólnicy łączących się spółek posiadają akcje lub udziały w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach. Ponadto spółka przejmowana zostaje zwolniona od obowiązku sporządzenia sprawozdania zarządu uzasadniającego połączenie, jego podstaw prawnych i uzasadnienia ekonomicznego oraz podjęcia uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia w sprawie połączenia się spółek. Ponadto ogłoszenie planu połączenia oraz udostępnienie dokumentów połączeniowych będzie musiało zostać wykonane co najmniej na miesiąc przed datą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki przejmującej, na którym ma być powzięta uchwała o połączeniu.

Powyższe rozwiązanie ma na celu harmonizację połączeń krajowych i uproszczenie samej procedury łączeniowej, z korzyścią dla łączących się w ten sposób spółek.

Łączenie się w spółkę komandytowo-akcyjną

Nowelizacja wprowadza również możliwość połączenia się spółek w spółkę komandytowo-akcyjną. Uprzednio zdolność łączeniową posiadały jedynie spółki kapitałowe. Takie rozwiązane podyktowane są zapobieganiem odwrotnej dyskryminacji polskich podmiotów w stosunku do podmiotów uczestniczących w łączeniach i podziałach transgranicznych. Wynika to z faktu, iż Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1132, która m.in. implementowana jest Nowelizacją, przewiduje połączenia również w spółki komandytowo-akcyjne w zakresie połączeń transgranicznych. Zatem, aby nie dochodziło do sytuacji, w której spółka zagraniczna (z kraju członkowskiego UE) posiada zdolność łączeniowo, ustawodawca prewencyjnie takową zdolność nadał również spółkom krajowym.

Podsumowanie

Ustawa co prawda implementuje prawo europejskie, jednak w doktrynie podkreśla się, iż wdrażane rozwiązania zasługują na jednoznaczną aprobatę. Na szczególną uwagę zasługuje odformalizowanie części obowiązku w przypadku uproszczonego łączenia się spółek. Tryb ten jednak nie może być rozpatrywany jako tryb fakultatywny dla każdej procedury łączeniowej. Tryb ten jest jedną z możliwości, ale wyłącznie w łączeniach się spółek, w których wspólnik posiada bezpośrednio lub pośrednio wszystkie udziały lub akcje w łączących się spółkach albo w przypadku gdy wspólnicy łączących się spółek posiadają akcje lub udziały w tej samej proporcji.

Jednakże należy mieć na uwadze, iż pomimo ułatwień przewidzianych przez Nowelizację proces łączenia spółek jest procesem skomplikowanym i wymaga doświadczenia w prawie spółek handlowych. Wpisy zmian do rejestrów sądowych zajmują, zależnie od sądu, od 2 tygodni do 4 miesięcy, dlatego tak niezwykle istotne jest skorzystanie z pomocy osób doświadczonych w sprawach korporacyjnych. Kancelaria Jedliński, Bierecki i Wspólnicy posiada zespół wysoko wykwalifikowanych prawników specjalizujących się w procedurach M&A oraz posiada bogate doświadczenie zarówno w projektach M&A dużych konglomeratów jak i mniejszych przedsiębiorstw.

Maciej Gliszczyński
Prawnik

Photo by Austin Distel on Unsplash

W dniu 28 lipca 2023 r. uchwalona została ustawa nowelizująca Kodeks cywilny (dalej jako: KC) oraz inne ustawy. Nowelizacja ta zmieniła szereg przepisów dotyczących części spadkowej KC. Nowe przepisy regulują dodatkowe przypadki niegodności dziedziczenia, zmiany w przepisach dotyczących dziedziczenia ustawowego, jak również w zakresie terminu oświadczenia o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz wadach oświadczenia woli w tym zakresie.

Niegodność dziedziczenia

Niezwykle istotne są zmiany w zakresie niegodności dziedziczenia. Dodano bowiem nowe przesłanki niegodności dziedziczenia. Od 15 listopada 2023 r. za niegodnego dziedziczenia sąd będzie mógł uznać osobę, która:

• uporczywie uchylała się od wykonywania wobec spadkodawcy (zmarłego, który pozostawia po sobie spadek) obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową,
• uporczywie uchylała się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Uprzednio katalog przewidywał możliwość uznania niegodności spadkobiercy jedynie, gdy dopuścił się on umyślnego ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności lub umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Uznanie za niegodnego niesie za sobą poważne skutki prawne. Przede wszystkim osoba niegodna dziedziczenia zostaje wyłączona od dziedziczenia i postrzega się ją, z punktu widzenia prawa, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Co ważne dzieci osoby uznanej za niegodną dalej mogą dziedziczyć po spadkodawcy.

Zgodnie z uzasadnieniem nowelizacji, ustawodawca stwierdza, iż nieakceptowane powinny być sytuacje, w których osoba, która rażącym i karygodnym oraz nacechowanym złą wolą postępowaniem względem spadkodawcy otrzymuje po nim spadek. W polskim porządku prawnym szczególną pozycję posiada obowiązek alimentacyjny, który pomimo swojego cywilnego charakteru jest zabezpieczony również odpowiedzialnością karną. Zatem naturalnym następstwem zdaje się być uznanie za niegodną taką osobę, która od takiego obowiązku się uchyla, gdyż obowiązek alimentacyjny ma za zadanie ochronę podstawowych potrzeb życiowych.

Podobnie ma się sytuacja w przypadku, gdy osoba chcąca dziedziczyć nie wykonuje obowiązku pieczy nad spadkodawcą i nie wywiązuje się z obowiązku wzajemnej pomocy, szacunku i wspierania się w relacji rodzic-dziecko.

Warto również nadmienić, że polski ustawodawca wzorował powyższe rozwiązanie na austriackim kodeksie cywilnym.

Dziedziczenie ustawowe

Nowelizacja wprowadziła również zmiany w przepisach o dziedziczeniu ustawowym. Zgodnie z nowymi przepisami w przypadku, w którym zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego dziedziczyliby dziadkowie spadkodawcy, któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku dziedziczą po nim jego dzieci. Uprzednio ustawa posługiwała się terminem „zstępni” i choć zmiana wydaje się być jedynie zmianą nomenklatury to niesie za sobą prawne konsekwencje. Ponadto przepisy przewidują teraz, iż w przypadku, w którym dziecko któregokolwiek z powołanych do spadku dziadków nie dożyło otwarcia spadku, udział w spadku tego dziecka przypadałby dzieciom tego dziecka w częściach równych. Jednak idąc dalej w przypadku, w którym otwarcia spadku nie dożyli zarówno powołani dziadkowie, jak i ich dzieci oraz wnuki do ich części spadku powołani są pozostali dziadkowie spadkodawcy.

Jak wcześniej wspomniano z pozoru zmiana wydaje się być jedynie „kosmetyczna”, jednak z prawnego punktu widzenia zmiana wywiera realne skutki w dziedziczeniu. We wcześniejszym stanie prawnym w przypadku śmierci powołanych do spadku dziadków dziedziczyli ich zstępni, zatem były to nie tylko dzieci oraz wnuki, ale również prawnuki, praprawnuki i tak dalej. W związku z tym nowelizacja ograniczyła krąg, który może dziedziczyć w przypadku powołanych do spadkobrania dziadków jedynie do wnuków tychże dziadków.

Ustawodawca tłumaczy zmianę komentowanych przepisów krytyką ze strony doktryny, chęcią zmniejszenia wpływu do sądów spraw  o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku oraz spraw o złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku oraz ograniczeniem kręgu spadkobierców dużo dalszych względem spadkobiercy.

Podobnie jak przepisy dotyczące niegodności dziedziczenia tak powyższe znowelizowane przepisy są wzorowane na przepisach z czeskiego kodeksu cywilnego.

Terminy w postępowaniu o przyjęcie lub odrzucenie spadku

Nowelizacja wprowadza również nowe przepisy w kontekście oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Teraz w celu zachowania sześciomiesięcznego terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wystarczy złożenie w tym terminie wniosku o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu. Ponadto zgodnie z nowymi przepisami, jeżeli do złożenia przedmiotowego oświadczenia potrzebna jest zgoda sądu (np. sądu rodzinnego), bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostaje zawieszony na czas postępowania o udzielenie zgody.

Zgodnie z KC jeśli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli. Jak wskazują przepisy o wadach oświadczenia woli uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał. Przepisy nowelizacji wskazują, iż do zachowania terminów, o których mowa powyżej w zakresie błędu i groźby, wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia.

Powyższe przepisy mają za zadanie ułatwić procedowanie postępowania spadkowego w określonych zakresach. Ich uchwalenie – jak wskazuje uzasadnienie do nowelizacji – ma również za zadanie ujednolicenie linii orzeczniczych i skonsolidowanie ich w podobnym kierunku, jaki nadaje Sąd Najwyższy.

Podsumowanie

Nowe rozwiązania wprowadzone nowelizacją Kodeksu cywilnego mają za zadanie usprawnienie spadkobrania, które jest skomplikowane oraz mają za zadanie poszerzenie katalogu niegodności dziedziczenie w życiowych sytuacjach, w których osoby o złej woli chcą odziedziczyć spadek wbrew dobrym obyczajom i stosunkom społecznym. Ponadto ustawodawca ograniczył krąg osób mogących dziedziczyć po zmarłym do najbliższej rodziny, tym samym ograniczając sytuacje, w których dziedziczą po kimś osoby niekiedy nie pozostawały w żadnych stosunkach rodzinnych ze zmarłym.

Postępowanie spadkowe nierzadko jest stresujące dla spadkobiorcy, do tego dochodzi często przewlekłe procedowanie przed sądem oraz skomplikowana sytuacja faktyczna, co do której nie wystarczy dosłowne brzmienie przepisów. Wówczas należy skorzystać z usług prawników, którzy nie tylko specjalizują się w prawie spadkowym, ale posiadają w tym zakresie doświadczenie oraz wrażliwość i życiową wiedzę. Kancelaria Jedliński, Bierecki i Wspólnicy posiada zespół prawników specjalizujący się w skomplikowanych sprawach z zakresu prawa spadkowego, który w sposób bliskiej, partnerskiej współpracy pomaga Klientom przejść przez trudny proces spadkowy.

Maciej Gliszczyński
Prawnik

Photo by Tingey Injury Law Firm on Unsplash

W polskim porządku prawnym wkrótce nastąpią rewolucyjne zmiany mające znaczenie w sporach pracowniczych o przywrócenie do pracy lub o orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia umowy o pracę. Od 28 lipca 2023 roku, czyli od momentu odrzucenia przez Sejm poprawek Senatu w poselskim projekcie nowelizacji ustawy o emeryturach pomostowych, oczekuje ona na podpis Prezydenta.

Wspomniany wyżej projekt ustawy nowelizacyjnej zawiera także zmianę, która będzie istotna w sporach pracowniczych. Na pierwszy rzut oka nieznacznie modyfikuje ona treść art. 477² § 2 KPC, jednak ta drobna zmiana w treści wskazanego przepisu może okazać się przełomowa.

Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem tego przepisu „Uznając wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne albo przywracając pracownika do pracy, sąd na wniosek pracownika może w wyroku nałożyć na pracodawcę obowiązek dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.”

Co istotne, pracodawca, na którego sąd nałożył obowiązek dalszego zatrudnienia pracownika, zobligowany jest do zatrudnienia go na tych samych warunkach pracy i płacy co przed przerwaniem stosunku pracy. W sytuacji gdy sąd drugiej instancji uwzględni apelację pracodawcy i orzeknie o oddaleniu pozwu pracownika, wygasa dalszy obowiązek zatrudnienia.

Z powyższego wynika, że dotychczas w polskim systemie prawnym, zwolniony pracownik występujący na drogę sądową z roszczeniem o przywrócenie do pracy lub o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne mógł wystąpić również z wnioskiem o nałożenie na pracodawcę obowiązku dalszego zatrudniania do czasu jego prawomocnego zakończenia. Uwzględnienie takiego wniosku przez sąd było dotąd jednak fakultatywne, a sądy decydowały w tym zakresie w oparciu o całokształt sprawy. W przypadku więc gdy sąd uwzględni wniosek powoda (pracownika), po stronie pracodawcy powstaje obowiązek przywrócenia pracownika do pracy już z dniem wydania orzeczenia. W sytuacji gdy sąd nie uwzględni tego wniosku, pracownik zostaje przywrócony do pracy z chwilą uzyskania przez wydane orzeczenie przymiotu prawomocności.

Po wejściu w życie nowych przepisów, w przypadku złożenia przez pracownika odpowiedniego wniosku w toku postępowania, sąd pracy będzie nim związany, a więc będzie obligatoryjnie nakładał na pracodawcę obowiązek zatrudniania zwolnionego pracownika, aż do uzyskania prawomocnego orzeczenia w jego sprawie.

Obecnie więc sąd może, ale nie musi uwzględnić omawianego wniosku powoda (pracownika). Zgodnie zaś z nadchodzącym stanem prawnym sąd będzie związany takim wnioskiem.

Powyższe wskazuje, iż ustawa nowelizacyjna w znacznej mierze rozszerza ochronę zwalnianych pracowników przed utratą pracy, jednocześnie znacząco ograniczając decyzyjność sądów pracy.

Jeszcze większa ochrona dla pracowników szczególnie chronionych

Nowelizacja wprowadza do Kodeksu Postępowania Cywilnego również całkiem nowy przepis art. 755⁵. Nowy przepis również dotyczy związania sądu wnioskiem powoda (pracownika) o udzielenie zabezpieczenia przez nakazanie dalszego zatrudnienia go przez pracodawcę do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Tym razem chodzi jednak o pracownika podlegającego szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia, np. kobiet w okresie ciąży czy urlopów związanych z rodzicielstwem, osób w wieku przedemerytalnym, niektórych działaczy związkowych, członków rad pracowników czy społecznych inspektorów pracy.

Kolejnym dodatkowym środkiem ochrony dla tej kategorii pracowników jest możliwość udzielenia przez sąd omawianego rodzaju zabezpieczenia na każdym etapie postępowania, a nie tylko przy wydawaniu wyroku jak to ma miejsce w przypadku art. 477² § 2 KPC (po zmianach).

Wystarczającą podstawą udzielenia zabezpieczenia będzie jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia. Oznacza to zatem, że sąd może odmówić udzielenia zabezpieczenia, jednak wyłącznie w sytuacji gdy roszczenie jest oczywiście bezzasadne.

Co więcej, istotnym jest, że nowe przepisy będą mogły być stosowane w już toczących się postępowań, a niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowych przepisów. Oznacza to, że pracownicy pozostający obecnie w sporze z pracodawcą, którzy złożyli wniosek o zobowiązanie pracodawcy do dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, lub taki wniosek złożą przed wydaniem orzeczenia przez sąd, zostaną na pewno przywróceni do pracy przez sąd na czas do uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie.

Co to jednak oznacza dla pracodawców?

Nawet w sytuacji, gdy pozwany (pracodawca) wniesie apelację, a także niezależnie od kierunku rozstrzygnięcia postępowania przez sąd II instancji, pracodawca będzie zobligowany do dalszego zatrudniania pracownika, z którym pozostaje w sporze sądowym, do czasu jego prawomocnego zakończenia. Powyższe będzie niezależne od powodu zwolnienia pracownika.

W przypadku jednak pozostawania w sporze z pracownikiem, o którym mowa w art. 755⁵ KPC, tj. pracownikiem szczególnie chronionym, pracodawcy przysługuje środek odwoławczy w postaci zażalenia na postanowienie sądu o udzieleniu zabezpieczenia. Pracodawca może również żądać uchylenia takiego postanowienia jeśli wykaże, że już po udzieleniu zabezpieczenia wystąpiły przesłanki do rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika bez wypowiedzenia, a więc gdyby doszło do:

• ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
• popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
• zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Podsumowanie

Nowe przepisy wprowadzają prawdziwą rewolucję w ochronie pracowników przed zwolnieniem z pracy. Zdania na temat procedowanych zmian są jednak podzielone. Z punktu widzenia pracowników nowa treść art. 477² § 2 KPC brzmi bardzo korzystnie. Procedowane przepisy są jednak bardzo jednostronne. Inaczej bowiem wygląda to z perspektywy pracodawców. Zwracają oni między innymi uwagę, iż projekt ustawy milczy na temat ewentualnego zwrotu pracodawcy kosztów poniesionych wskutek przymusowego zatrudnienia zwolnionego pracownika, w przypadku prawomocnego oddalenia powództwa zwolnionego pracownika. Kłopotliwa dla pracodawcy może się również okazać sytuacja, w której zwolnił pracownika za działanie na jego szkodę, na przykład poprzez nieuzasadnione opuszczanie pracy, stawianie się w niej pod wpływem alkoholu, czy prowadzenie działalności konkurencyjnej. Dalsze zatrudnianie takiego pracownika może narazić pracodawcę na szkody.

Nadmienić należy również, iż dalsze rozszerzanie ochrony stosunku pracy wyłącznie kosztem pracodawców może prowadzić do większego unikania zatrudniania pracowników na umowę o pracę.

Omawiane przepisy wejdą w życie po upływie 30 dni od jego ogłoszenia.

Bartłomiej Niemira
Aplikant radcowski

Photo by Tingey Injury Law Firm on Unsplash

Zmiany w Kodeksie Pracy i niektórych innych ustawach wprowadzone ustawą nowelizacyjną z dnia 09 marca 2023 roku mają na celu dostosowania polskiego prawa do przepisów dwóch unijnych dyrektyw: w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w UE oraz w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów.

SZCZEGÓLNE UPRAWNIENIA PRACOWNIKÓW WYCHOWUJĄCYCH DZIECI

Urlop rodzicielski

Od 26 kwietnia 2023 r. zasady udzielania urlopu rodzicielskiego uległy znacznemu uproszczeniu. Nowelizacja zlikwidowała wymóg udzielania urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Urlop rodzicielski po wprowadzeniu nowych przepisów jest niezależny od prawa do urlopu macierzyńskiego, a stał się indywidualnym uprawnieniem każdego z rodziców. Ponadto, okres urlopu się wydłużył o 9 tygodni: z 32 do 41 tygodni- w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka i z 34 do 43 tygodni – w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka. Urlop rodzicielski może być udzielony jednorazowo lub maksymalnie w 5 częściach. Z urlopu rodzicielskiego nie można skorzystać po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Urlop ojcowski

Urlop ojcowski to okres wolnego związanego z rodzicielstwem przysługującego wyłącznie ojcu dziecka. W okresie urlopu ojcowskiego pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia ale otrzymuje zasiłek macierzyński w wysokości 100 proc.  Podstawy wymiaru.

Od 26 kwietnia 2023 r. pracownik – ojciec ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do:

1. ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia albo
2. upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

W poprzednim stanie prawnym urlop ten mógł być wykorzystywany:

1. do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia albo
2. do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.

Zmiana w znaczący zatem sposób ogranicza przestrzeń czasową, w której urlop ojcowski może być realizowany.

Urlop opiekuńczy

W celu implementacji do polskiego prawa art. 6 dyrektywy 2019/1158 zgodnie z którym państwa członkowskie wprowadzają niezbędne środki w celu zapewnienia, aby każdy pracownik miał prawo do urlopu opiekuńczego w wymiarze pięciu dni roboczych w roku.

Urlop opiekuńczy przysługuje pracownikowi w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Ważne – w myśl omawianego przepisu, za członka rodziny uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka.

Wyższy zasiłek macierzyński

Już nie 80%, a 81,5%. podstawy wymiaru zasiłku będzie wynosił zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Po niedawnych zmianach przepisów prawa pracy ubezpieczona mama ma możliwość pobierania zasiłku macierzyńskiego w stałej wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku. W tym celu należy jednak złożyć odpowiedni wniosek w ciągu 21 dni od porodu lub przyjęcia dziecka na wychowanie.

Zmianie uległa także wysokość miesięcznego zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami Kodeksu Pracy jako okres urlopu rodzicielskiego. Od tej pory zamiast 100% podstawy wymiaru zasiłku, wartość ta została zmieniona na 70%.

Szczególne uprawnienia pracowników wychowujących dziecko poniżej 8 roku życia

W dotychczas obowiązującym systemie prawnym, pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w przerywanym systemie czasu pracy, jak również delegować poza stałe miejsce pracy.

Ustawa nowelizacyjna przesunęła granicę wiekową dziecka z czterech do ośmiu lat. Jak podkreślono w treści uzasadnienia do nowelizacji, owa zmiana ma na celu ułatwienie pracownikom godzenia życia zawodowego i rodzinnego.

Ponadto zgodnie z całkiem nowym przepisem art. 188¹ Kodeksu Pracy, pracownik wychowujący dziecko, do ukończenia przez nie 8 roku życia, może złożyć wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej o zastosowanie do niego elastycznej organizacji pracy. Wniosek składa się w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy. Przez elastyczną organizację pracy można rozumieć pracę zdalną, system przerywanego czasu pracy, o którym mowa w art. 139 KP, system skróconego tygodnia pracy, o którym mowa w art. 143 KP, system pracy weekendowej, o którym mowa w art. 144 KP, jak również ruchomy czas pracy, o którym mowa w art. 140¹ KP, indywidualny rozkład czasu pracy, o którym mowa
w art. 142 KP oraz obniżenie wymiaru czasu pracy. To pracownik składający wniosek decyduje, o jaki rodzaj elastycznej organizacji pracy będzie ubiegał się u pracodawcy.

Pracodawca w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku informuje pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej o uwzględnieniu wniosku albo o przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku, albo o innym możliwym terminie zastosowania elastycznej organizacji pracy niż wskazany we wniosku.

OBOWIĄZKI INFORMACYJNE PRACODAWCY

Rozszerzenie listy warunków zatrudnienia oraz formy, w jakiej muszą zostać przedstawione pracownikowi

Pracodawca nawiązując stosunek pracy z pracownikiem obowiązany jest do przedstawienia mu warunków pracy. Kodeks Pracy w art. 29 § 3 wymienia enumeratywnie dane, jakie należy przekazać pracownikowi nie później niż w terminie 7 dni od dnia dopuszczenia pracownika do pracy. Nowelizacja znacznie poszerzyła zakres przedmiotowy wskazanego obowiązku informacyjnego i zgodnie z obecnym stanem prawnym pracownika należy poinformować co najmniej o:

a) obowiązującej pracownika dobowej i tygodniowej normie czasu pracy,

b) obowiązującym pracownika dobowym i tygodniowym wymiarze czasu pracy,

c) przysługujących pracownikowi przerwach w pracy,

d) przysługującym pracownikowi dobowym i tygodniowym odpoczynku,

e) zasadach dotyczących pracy w godzinach nadliczbowych i rekompensaty za nią,

f) w przypadku pracy zmianowej – zasadach dotyczących przechodzenia ze zmiany na zmianę,

g) w przypadku kilku miejsc wykonywania pracy – zasadach dotyczących przemieszczania się między miejscami wykonywania pracy,

h) innych niż uzgodnione w umowie o pracę przysługujących pracownikowi składnikach wynagrodzenia oraz świadczeniach pieniężnych lub rzeczowych,

i) wymiarze przysługującego pracownikowi płatnego urlopu, w szczególności urlopu wypoczynkowego lub, jeżeli nie jest możliwe jego określenie w dacie przekazywania pracownikowi tej informacji, o zasadach jego ustalania i przyznawania,

j) obowiązujących zasadach rozwiązania stosunku pracy, w tym o wymogach formalnych, długości okresów wypowiedzenia oraz terminie odwołania się do sądu pracy lub, jeżeli nie jest możliwe określenie długości okresów wypowiedzenia w dacie przekazywania pracownikowi tej informacji, sposobie ustalania takich okresów wypowiedzenia,

k) prawie pracownika do szkoleń, jeżeli pracodawca je zapewnia, w szczególności o ogólnych zasadach polityki szkoleniowej pracodawcy,

l) układzie zbiorowym pracy lub innym porozumieniu zbiorowym, którym pracownik jest objęty, a w przypadku zawarcia porozumienia zbiorowego poza zakładem pracy przez wspólne organy lub instytucje – nazwie takich organów lub instytucji,

m) w przypadku gdy pracodawca nie ustalił regulaminu pracy – terminie, miejscu, czasie i częstotliwości wypłacania wynagrodzenia za pracę, porze nocnej oraz przyjętym u danego pracodawcy sposobie potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy;

n) nie później niż w terminie 30 dni od dnia dopuszczenia pracownika do pracy, o nazwie instytucji zabezpieczenia społecznego, do których wpływają składki na ubezpieczenia społeczne związane ze stosunkiem pracy oraz informacje na temat ochrony związanej z zabezpieczeniem społecznym, zapewnianej przez pracodawcę; nie dotyczy to przypadku, w którym pracownik dokonuje wyboru instytucji zabezpieczenia społecznego.

Zmianie uległa również forma, w jakiej należy przekazać powyższe informacje. Dotychczas konieczna była forma pisemna. W obecnym stanie prawnym, pracodawca może wypełnić swój obowiązek informacyjny w formie papierowej lub elektronicznej.

Obowiązki informacyjne pracodawcy delegującego pracownika poza terytorium RP na okres powyżej 4 tygodni

Pracodawca delegujący pracownika z terytorium RP na okres przekraczający 4 kolejne tygodnie informuje takiego pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej o zmianie jego warunków zatrudnienia, o których mowa w ust. 1, niezwłocznie, nie później jednak niż w dniu, w którym taka zmiana ma zastosowanie do pracownika. Nie dotyczy to przypadku, w którym zmiana warunków zatrudnienia wynika ze zmiany przepisów prawa pracy, postanowień układów zbiorowych pracy lub porozumień zbiorowych, jeżeli przepisy te lub postanowienia zostały wskazane w informacji przekazanej pracownikowi.

Pozostałe obowiązki informacyjne

W poprzednim stanie prawnym, pracodawca obowiązany był do informowania wszystkich pracowników o możliwości zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, a pracowników zatrudnionych na czas określony – o wolnych miejscach pracy.

Ustawodawca zrezygnował jednak z ograniczenia obowiązku informowania o wolnych miejscach pracy jedynie do pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony, a nadto rozszerzył zakres przedmiotowy przepisu. Obecnie, pracodawca jest więc obowiązany informować wszystkich pracowników o możliwości zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, możliwości awansu oraz o wolnych stanowiskach pracy.

INNE PRZYKŁADOWE PRAWA PRACOWNICZE

Dodatkowe przerwy od pracy

Zgodnie z art. 134 Kodeksu Pracy w dotychczasowym brzmieniu, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.

Od kwietnia 2023 roku ustawodawca rozbudował treść wspomnianego przepisu o przysługujące pracownikowi dwie dodatkowe przerwy od pracy. W obecnym stanie prawnym pracownik ma prawo do przerwy trwającej co najmniej 15 minut, jeżeli jego dobowy wymiar czasu pracy wynosi 6 godzin, następnie do dodatkowej, co najmniej 15-minutowej przerwy jeżeli dobowy wymiar czasu pracy przekracza 9 godzin, a także do kolejnej 15minutowej przerwy, jeżeli przekracza 16 godzin.

Umowa o pracę na okres próbny

W poprzednim stanie prawnym, ponowne zawarcie umowy o pracę na okres próbny dopuszczalne było w dwóch rodzajach sytuacji:

1. jeżeli pracownik miał być zatrudniony w celu wykonywania innego rodzaju pracy;
2. po upływie co najmniej 3 lat od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy o pracę, jeżeli pracownik miał być zatrudniony w celu wykonywania tego samego rodzaju pracy.

Przepisy Kodeksu Pracy od 26 kwietnia 2023 roku nie przewidują już sytuacji opisanej w punkcie drugim. Oznacza to, że upływ czasu, nawet znaczący, nie przywraca możliwości ponownego zawarcia umowy na okres próbny. W tym miejscu ustawodawca wyraźnie opowiada się więc za zasadą, zgodnie z którą umowa o pracę na okres próbny służyć ma sprawdzeniu przydatności pracownika do świadczenia pracy danego rodzaju. Możliwe jest zawieranie wielu tego typu umów pomiędzy tymi samymi stronami, jednakże jedynie pod warunkiem, że za każdym razem chodzić będzie o sprawdzenie przydatności pracownika do wykonywania różnych prac.

Obowiązek wskazania przyczyny wypowiedzenia umowy przez pracodawcę

Zgodnie z przepisami prawa pracy sprzed zmian, które weszły w życie 26 kwietnia 2023 roku, wypowiadając lub rozwiązując z pracownikiem bez wypowiedzenia umowę o pracę na czas nieokreślony, treści oświadczenia złożonego pracownikowi wskazać przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy.

Ustawodawca nowelizując przepisy Kodeksu Pracy rozszerzył opisany obowiązek pracodawcy również na umowy terminowe, tj. umowy o pracę na czas określony. Zrównane zostały także same dopuszczalne przesłanki wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony oraz wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony. W aktualnym stanie prawnym w odniesieniu do obydwóch rodzajów umów w razie ich wypowiedzenia przez pracodawcę wprost wymagana jest zasadność wypowiedzenia, konsultacja zamiaru wypowiedzenia z reprezentującą pracownika zakładową organizacją związkową, a zwolniony pracownik może domagać się przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach.

Bartłomiej Niemira
Aplikant radcowski

Photo by freestocks on Unsplash

Każdemu przysługuje prawo do obrony koniecznej. Prawo karne wyznacza jednak jej granice, których przekroczenie może stanowić jego pogwałcenie oraz nieść za sobą poważne konsekwencje dla osoby broniącej się, mimo że odpiera przecież atak na dobro podlegające ochronie prawnej.

Czym jest obrona konieczna?

Pojęcie obrony koniecznej uregulowane zostało w art. 25 Kodeksu Karnego. Zgodnie z art. 25 § 1 KK nie popełnia przestępstwa kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Z treści przepisu wynika, że obrona konieczna stanowi kontratyp, a więc okoliczność wyłączającą karną bezprawność czynu. Oznacza to, że o obronie koniecznej mówimy tylko w sytuacjach gdy czynności zmierzające do obrony wypełnią znamiona określonego czynu zabronionego, zaś wystąpienie okoliczności odpierania tymi czynnościami bezpośredniego, bezprawnego zamachu sprawia, że działanie broniącego staje się legalne, co do zasady stając na przeszkodzie pociągnięciu takiej osoby do odpowiedzialności karnej. Wypada wspomnieć również, że obrona konieczna jest uprawnieniem osoby, której dobro jest zagrożone, nie zaś jej obowiązkiem.

Bezpośredniość i bezprawność zamachu.

Przez zamach należy rozumieć zachowanie naruszające lub bezpośrednio zmierzające do naruszenia jakiegokolwiek dobra podlegającego ochronie prawnej. Przepis wymaga także, aby zamach był bezpośredni. Bezpośredniość zamachu charakteryzuje się tym, że jest on bezpośrednio skierowany przeciwko określonemu dobru oraz zaczęło ono już być naruszane, lub że czynność zamachu grozi jego natychmiastowym naruszeniem.

Cecha bezprawności zamachu oznacza jego niezgodność z prawem. Nie będzie więc bezprawnym zamachem na przykład użycie siły przez funkcjonariusza publicznego w celu zastosowania środków przymusu bezpośredniego w uzasadnionych sytuacjach. Warto więc podkreślić, że ze względu na brak cechy bezprawności, próba odparcia takiego zamachu, na przykład przy użyciu siły fizycznej nie byłaby działaniem w warunkach obrony koniecznej, a więc stanowiłaby czyn karalny.

Nie będziemy więc mieli do czynienia z obroną konieczną w następujących sytuacjach:

1. kiedy nie występuje żaden zamach;
2. zamach nie znalazł się jeszcze w stadium bezpośredniości, jest na razie hipotetyczny;
3. w momencie gdy niebezpieczeństwo już ustało;
4. kiedy zamach nie jest bezprawny;
5. sprawca nie jest świadom okoliczności zamachu lub działa nie w celu jego odparcia.

Przekroczenie granic obrony koniecznej.

Art. 25 § 2 Kodeksu Karnego ustanawia granice obrony koniecznej, których przekroczenie może poskutkować pociągnięciem broniącego się do odpowiedzialności karnej. Ustawodawca w treści przepisu przewiduje jednak możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia. Oznacza to, że przekraczając granice obrony koniecznej popełnia się przestępstwo, jednak kłopotliwa sytuacja w jakiej znalazła się osoba broniąca zagrożonego dobra stanowi okoliczność łagodzącą zasady odpowiedzialności karnej takiej osoby. Podkreślić należy, że przy wystąpieniu określonych ku temu przesłanek, zarówno nadzwyczajne złagodzenie kary jak i odstąpienie od jej wymierzenia są fakultatywne, na co wskazuje zawarte w treści przepisu sformułowanie, zgodnie z którym „sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia”.

Na czym jednak może polegać przekroczenie granic obrony koniecznej?

Z treści przepisu art. 25 § 2 Kodeksu Karnego wynika expressis verbis, że miarą którą należy posługiwać się przy ocenie czy sprawca działał w granicach obrony koniecznej czy też z ich przekroczeniem jest współmierność środków, narzędzi i czynności obronnych do niebezpieczeństwa zamachu.

Prowadzi to do wniosku, że natężenie środków podjętych w celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu musi być mniejsze lub co najwyżej odpowiadające skali niebezpieczeństwa wywołanego zamachem. Należy jednak mieć na uwadze różne kryteria oceny co może wpłynąć na skalę niebezpieczeństwa zamachu. Nie zawsze bowiem odpowiednie będzie użycie przez broniącego się takich samych narzędzi jak sprawca zamachu, który na przykład może różnić się od broniącego wiekiem czy sprawnością w posługiwaniu się narzędziem. Zastosowanie zaś środków bardziej intensywnych lub o większym natężeniu spowodowałoby przekroczenie granic obrony koniecznej. Zastosowanie środków niewspółmiernych do niebezpieczeństwa zamachu określane jest w doktrynie prawa karnego jako eksces intensywny.

Zarówno w doktrynie prawa karnego jak i w orzecznictwie wyróżnia się jeszcze jeden rodzaj ekscesu – eksces ekstensywny, który cechuje się zerwaniem więzi czasowej pomiędzy zamachem a podjęciem czynności zmierzających do jego odparcia. Eksces taki może polegać na obronie przedwczesnej, gdy zamach nie wszedł jeszcze w fazę bezpośredniości (choć powstało już zagrożenie, ale nie było jeszcze bezpośrednie), albo spóźnionej, gdy bezpośrednie zagrożenie zamachem już ustało, a odpierający go nadal kontynuował działania podjęte w czasie zamachu (por. wyrok SO w Gliwicach z dnia 23 października 2018 r. sygn. akt IV K 109/18).

Obrona miru domowego

Kodeks Karny wyodrębnia również sytuacje, w których nawet przekroczenie granic obrony koniecznej nie spowoduje pociągnięcia do odpowiedzialności karnej. Zgodnie z brzmieniem art. 25 § 2a Kodeksu Karnego, „nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej, odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierając zamach poprzedzony wdarciem się do tych miejsc”. Wskazana klauzula niekaralności nie będzie miała jednak zastosowania gdy przekroczenie granic obrony koniecznej będzie rażące, czyli gdy przybierze taką postać, która jest rzucająca się w oczy, niewątpliwa, oczywista, bezsporna (por. wyrok SN z dnia 28 maja 2021 r. II KK 205/20).

Strach lub silne wzburzenie.

Zdarzenia zmuszające do zastosowania obrony koniecznej, są to zazwyczaj sytuacje przepełniające osobę broniącą się strachem, stresem i silnymi emocjami.  Kontratyp obrony koniecznej, aby otoczyć należytą ochroną prawną osobę odpierającą bezprawny i bezpośredni atak na jej dobro, musi więc uwzględniać te okoliczności. Istotnym jest, aby intensywność obrony była usprawiedliwiona zarówno pod kątem subiektywnym (tj. uwzględniającym sytuację emocjonalną broniącego się) ale również obiektywnym (tj. uwzględniającą ekwiwalentność stopnia niebezpieczeństwa zagrażającego bronionemu dobru oraz natężenia środków i czynności użytych w celu odparcia niebezpiecznego ataku). Przepis art. 25 § 3 Kodeksu Karnego ustanawia klauzulę niekaralności w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu. Przesłanki te mogą zaistnieć na przykład w sytuacji gdy atak na dobro wyprowadzony jest z zaskoczenia, w nocy, w razie niewiedzy broniącego się co do liczby napastników lub narzędzi przez nich używanych lub w razie obawy o życie (por. wyrok SA w Łodzi z dnia 30 września 2020 r., II AKa 167/20). Każdy przypadek powinien jednak być oceniany indywidualnie.

Bartłomiej Niemira
Aplikant radcowski

Obraz autorstwa master1305 na Freepik

Problemy w spłacie zobowiązań wobec spółdzielni mieszkaniowej są coraz bardziej powszechne, a z roku na rok więcej osób zajmujących lokale administrowane przez spółdzielnie mieszkaniowe jest zadłużonych. Niestety sytuacja ekonomiczna właścicieli mieszkań, lokatorów oraz osób korzystających ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu niewątpliwie przekłada się na stopień realizowania zobowiązań wynikających z zawartych ze spółdzielnią mieszkaniową umów. Obecna sytuacja w naszym regionie nie napawa optymizmem także w kontekście prognoz na wywiązywanie się z zawartych zobowiązań finansowych w przyszłości, a ubożejące społeczeństwo będzie zmagać się z coraz częściej pojawiającymi się problemami w spłacie należności związanych z kosztami gospodarstwa domowego – w tym także wierzytelności przysługujących spółdzielniom mieszkaniowym.

Co zrobić, gdy dłużnik nie rozlicza się ze spółdzielnią mieszkaniową?

Mimo, że spółdzielnie mieszkaniowe dysponują szerokim wachlarzem środków prawnych pozwalających na dochodzenie przysługujących im należności, ich stosowanie w praktyce, a w końcu faktyczne uzyskanie wierzytelności, często wymagać będzie rozeznania, biegłości w obowiązujących przepisach, jak również znajomości mechanizmów pozwalających na optymalizację procesu odzyskania przysługujących środków finansowych. Z drugiej jednak strony zdarza się, że właściciel mieszkania, lokator, jak również członek spółdzielni nie są zainteresowani uregulowaniem długów mieszkaniowych, przy czym dysponując konkretną wiedzą i wyczuciem, są w stanie znacząco utrudnić lub odwlec w czasie spełnienie ciążących na nich obowiązków. W przypadku wątpliwości warto więc skorzystać z usług specjalisty, zajmującego się obsługą prawną spółdzielni mieszkaniowych.

Jakie kroki powinna podjąć spółdzielnia mieszkaniowa by uzyskać przysługujące jej należności?

W sytuacji nieuregulowania zobowiązań przez członka spółdzielni mieszkaniowej, słusznie jest zacząć od skierowania wezwania do zapłaty, wyznaczając w ten sposób dłużnikowi dodatkowy termin do zaspokojenia wierzytelności pod rygorem skierowania sprawy na tory postępowania sądowego. Rozwiązanie takie uzasadnione jest z kilku powodów. Niejednokrotnie wewnętrzne ustalenia wspólnie prowadzących gospodarstwo domowe zakładają szczególne warunki regulowania zobowiązań wobec spółdzielni mieszkaniowej, co stwarzać może pole do nieporozumień. Zdarza się więc, że niewywiązanie się z obowiązku uregulowania czynszu w terminie nie było zamierzone, a w następstwie otrzymania wezwania do zapłaty obowiązek ten zostaje bezzwłocznie spełniony. Ponadto, kierując pismo wzywające do zapłaty wierzyciel ma możliwość zaproponować inne niż pierwotne warunki spłaty powstałego długu, ale i przedstawić dłużnikowi konsekwencje nieuregulowania zobowiązania w terminie, co niejednokrotnie okazuje się być wystarczającym. Warto jest w ten sposób zwrócić uwagę dłużnika na to, że spółdzielnia mieszkaniowa nie pozostaje bierna w obliczu pozbawiania jej przysługujących środków, a pierwsze dolegliwości związane z nieuregulowaniem czynszu w terminie już powstały – chociażby w zakresie odsetek, które należą się spółdzielni mieszkaniowej za każdy dzień opóźnienia w spłacie czynszu. Dłużnik powinien być świadomym, że nieuregulowanie przez niego zobowiązań wobec spółdzielni mieszkaniowej skutkować może wpisem do Biura Informacji Gospodarczej, czego konsekwencją będą m.in. problemy w uzyskaniu kredytu lub pożyczki w przyszłości, kosztownym postępowaniem sądowym, a w końcu wszelkimi dolegliwościami związanymi z postępowaniem egzekucyjnym, jak chociażby licytacją nieruchomości oraz eksmisją. Wezwanie do zapłaty pozostaje istotnym również w sytuacji, gdy pozostanie ono przez dłużnika zlekceważone – wywiera skutki prawne, które istotne są także z perspektywy ewentualnego postępowania sądowego, poprzez umożliwienie spółdzielni wykazania, że dążyła do polubownego rozwiązania sporu. Jeśli mimo wezwania dłużnika do zapłaty nie ureguluje on zadłużenia, spółdzielnia mieszkaniowa powinna przemyśleć skierowanie powództwa o zapłatę do właściwego sądu. Trzeba być jednak świadomym, że pozew o zapłatę dla swojej skuteczności podporządkowany być musi rygorystycznym wymogom formalnym i merytorycznym, a jego przygotowanie każdorazowo wymaga szczegółowej analizy sprawy w pełnym zakresie. Co więcej, dla uzyskaniu korzystnego orzeczenia sądu, które nadawać się będzie do skutecznego prowadzenia postępowania egzekucyjnego, konieczna jest szeroka znajomość prawa materialnego, jak również procesowego, zatem na tym etapie obsługa sprawy przez specjalistę prawa spółdzielczego często okazuje się niezbędna.

Co z lokalem, który zajmowany jest przez uporczywego dłużnika spółdzielni mieszkaniowej?

Jeśli uporczywy członek spółdzielni mieszkaniowej nie reguluje obowiązku spłaty należności czynszowej, a egzekucja z jego majątku nie okazuje się skuteczna, spółdzielnia mieszkaniowa może zostać postawiona w konieczności, by przeprowadzić licytację zajmowanego lokalu, w wyniku której lokal zostanie sprzedany za obniżoną cenę i zmieni swojego właściciela. Skutkiem powyższego będzie uzyskanie przez spółdzielnię mieszkaniową środków, które jej przysługują, natomiast nieuczciwy członek spółdzielni będzie musiał liczyć się z rychłą eksmisją. 

Nie warto zwlekać.

W praktyce odzyskanie należności od zadłużonego członka spółdzielni mieszkaniowej wymaga specjalistycznej wiedzy, umiejętnej pracy i pewnych nakładów finansowych. Przy braku doświadczenia w obsłudze prawnej spółdzielni mieszkaniowych, zdarzać się może, że powództwo nie pozwoli uzyskać oczekiwanego rozstrzygnięcia sprawy, albo uzyskanie – na pozór – satysfakcjonującego orzeczenia sądu nie doprowadzi do zrealizowania jego założeń – całość procesu może okazać się przedsięwzięciem długotrwałym, a ostatecznie nawet nieskutecznym z perspektywy postępowania egzekucyjnego, które przecież polegać ma na bezpośrednim egzekwowaniu roszczenia majątkowego stwierdzonego tytułem wykonawczym. Trzeba pamiętać także o fakcie, iż roztropny i biegły w uchylaniu się od zaspokajania zobowiązań dłużnik może skutecznie unikać spłaty długów – on również dysponuje środkami prawnymi, które mogą znacząco utrudnić wierzycielowi uzyskanie środków należnych spółdzielni mieszkaniowej, a przy tym zajmować będzie lokal spółdzielni mieszkaniowej – stąd też uzyskanie fachowej obsługi prawnej staje się kluczowym elementem. Kancelaria Jedliński, Bierecki i Wspólnicy oferuje specjalistyczną pomoc prawną na każdym poziomie problematyki prawnej związanej z prawem spółdzielczym – tak na poziomie doraźnym, jak przez udzielanie porad prawnych, sporządzania opinii prawnych, a także przez kompleksową obsługę prawną spółdzielni mieszkaniowych. Obsługa prawna spółdzielni jest jedną z naszych specjalizacji, zatem zapraszamy do kontaktu również w związanych z nią sprawach.

Rafał Żurowski
Aplikant radcowski

Photo by Adrien Olichon on Unsplash

Zgodnie z przepisami prawa pracy, pracownicy w okresie przedemerytalnym objęci są szczególną ochroną przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Artykuł 39 Kodeksu Pracy reguluje zakres ochrony pracowników w wieku przedemerytalnym przed wypowiedzeniem umowy o pracę do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego. Prawo pracy obejmuje ochroną pracownika, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia tego wieku, pod warunkiem, że okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie wtedy prawa do emerytury. Regulacja z art. 39 Kodeksu Pracy dotyczy ustawowej zasady gwarancji trwałości zatrudnienia, a także ma na celu zapewnienie pozyskiwania środków utrzymania z pracowniczego stosunku pracy w okresie przedemerytalnym, czyli w okresie potencjalnie zmniejszonych szans na znalezienie nowego zatrudnienia. Ze względu na zawiłość zagadnienia warto z ostrożności skontaktować się z kancelarią oraz zasięgnąć porady prawnika od prawa pracy. Nasza kancelaria radców prawnych i adwokatów zapewnia kompleksową obsługę i pomoc prawną z zakresu prawa pracy.

Zwolnienia grupowe.

Przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę nie zawsze musi leżeć po stronie pracownika. Sytuacja prawna pracownika w wieku przedemerytalnym komplikuje się między innymi w sytuacji kiedy w zakładzie pracy trwa restrukturyzacja związana ze zwolnieniami grupowymi. Zgodnie z przepisami Ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwolnienia grupowe pracodawca może stosować w sytuacji łącznego wystąpienia ustawowych określonych ku temu przesłanek. O zwolnieniu grupowym można mówić gdy:

1. Pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników (w sytuacji gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników, zwolnienie kilku naraz, a nawet wszystkich nie będzie zwolnieniem grupowym w rozumieniu przepisów ustawy).
2. Przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę nie dotyczy pracownika. Może być więc związana z redukcją etatów lub inną przyczyną leżącą po stronie zakładu pracy wymuszającą konieczność przeprowadzenia przez pracodawcę zwolnienia grupowego.
3. Wszyscy pracownicy objęci zwolnieniem grupowym zostają zwolnieni w okresie nieprzekraczającym 30 dni.
4. Zwolnienie grupowe obejmować musi co najmniej
   1. 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
   2. 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
   3. 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.

Czy jednak ochrona przedemerytalna dotyczy również zwolnień grupowych?

Wypowiedzenie zmieniające.

Choć przepisy prawa pracy chronią pracowników w wieku przedemerytalnym przed utratą zatrudnienia, to zgodnie z przepisami Ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników ochrona ta nie dotyczy jednak wypowiedzenia zmieniającego. Zgodnie z art. 5 ust 5 pkt. 1) wspomnianej ustawy, w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, pracownikowi któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy. Wypowiedzenie umowy o pracę mimo tej regulacji jest więc nadal niedopuszczalne, jednakże ustawa dopuszcza wypowiedzenie warunków pracy i płacy. Oznacza to w praktyce, że po spełnieniu przesłanek opisanych w akapicie poprzedzającym, pracownik, nawet objęty ochroną przedemerytalną z art. 39 Kodeksu Pracy, może być przeniesiony z jednego stanowiska na drugie, a także wysokość jego wynagrodzenia za pracę może ulec zmianie.

Dodatek wyrównawczy.

Choć nawet pracownikowi podlegającemu szczególnej ochronie przedemerytalnej można wypowiedzieć warunki pracy i płacy, należy przy tym pamiętać, że jeżeli wypowiedzenie takie spowoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikom, o których mowa w ust. 5, do końca okresu, w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, przysługuje im dodatek wyrównawczy obliczony według zasad wynikających z Kodeksu pracy.

Dodatek wyrównawczy jest świadczeniem, którego celem jest rekompensata pracownikowi wynagrodzenia utraconego w okresie ochronnym. Wysokość dodatku wyrównawczego stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu poprzedzającego zmianę warunków pracy lub płacy, a wynagrodzeniem po tej zmianie.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku II PK 304/11 z dnia 12 lipca 2012 „Dodatek wyrównawczy, wynikający z art. 5 ust. 6 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), nie wymaga wprowadzenia wypowiedzeniem zmieniającym, przysługuje bowiem z mocy samego prawa. Wypowiedzenie zmieniające, które nie przyznaje pracownikowi prawa do takiego dodatku, nie jest przez to wadliwe.„

Wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi w okresie ochronnym.

W sytuacji, gdy pracownikowi objętemu ochroną przedemerytalną zostanie wypowiedziana umowa o pracę z naruszeniem powyżej opisanych reguł, zgodnie z art. 264 Kodeksu Pracy, pracownikowi temu przysługuje prawo wniesienia do sądu pracy odwołania od wypowiedzenia w terminie 21 dni od dnia otrzymania pisma wypowiadającego umowę. W razie ustalenia przez sąd, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosownie do żądania pracownika – sąd orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Jeśli potrzebują Państwo pomocy prawnej, zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią. Nasi prawnicy posiadają bogate doświadczenie w sprawach z zakresu prawa pracy. Radcowie prawni i adwokaci z naszej kancelarii świadczą usługi prawne zarówno na rzecz pracowników, jak i pracodawców, oferując pomoc prawną zgodną ze swoją najlepszą wiedzą oraz doświadczeniem zawodowym.

Bartłomiej Niemira
Aplikant radcowski

Obraz autorstwa yanalya na Freepik

Niejednokrotnie spotkać można się z sytuacją uczestnictwa w wypadku samochodowym, zarówno jako poszkodowany, jak i sprawca. Oprócz stresu związanego z samym wypadkiem dochodzi problematyczne zagadnienie związane z wypłaceniem odszkodowania z polisy ubezpieczeniowej. 

Czym jest OC i AC?

Polisy ubezpieczeniowe samochodu dzielimy na dwa główne rodzaje: OC oraz AC. OC jest skrótem od słów odpowiedzialność cywilna, a AC jest skrótem słowa autocasco. Ubezpieczenie OC jest ubezpieczeniem obowiązkowym, który każdy posiadacz pojazdu mechanicznego powinien mieć. Ubezpieczenie OC pokrywa szkody wyrządzone przez sprawcę, czyli przez nas i wypłacane jest na rzecz poszkodowanego. Natomiast ubezpieczenie AC pokrywa szkody własne, zatem ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie na naszą rzecz. AC nie jest ubezpieczeniem obowiązkowym, zatem decyzja o jego wykupieniu należy do nas.

Ubezpieczyciel wypłacił zaniżone odszkodowanie z polisy

Niezależnie od wykupionego przez nas rodzaju i wariantu ubezpieczenia ubezpieczyciel może wypłacić odszkodowanie w znacznie niższej wysokości, niepokrywającej wysokości poniesionej przez nas szkody. Likwidację szkody ubezpieczyciel przeprowadza na dwa sposoby: albo przez wypłatę pieniędzy w celu naprawy szkody, albo oddaje samochód do warsztatu lub autoryzowanego serwisu obsługi. Wpływ na decyzję ubezpieczyciela o wypłacie zaniżonego odszkodowania z OC lub AC może mieć wiele czynników przyjętych u danego ubezpieczyciela. Najczęściej jest to błędne oszacowanie strat poniesionych przez nas w związku z wypadkiem, oraz wadliwe wyliczenie kosztów pracy i części zamiennych. Jednak należy zaznaczyć, że obowiązek wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela nie może zostać uzależniony od dostarczenia przez poszkodowanego faktur za naprawę.

Co zrobić gdy otrzymaliśmy za niskie odszkodowanie?

Gdy otrzymaliśmy zaniżone odszkodowanie z AC, lub z OC, możemy podjąć stosowne kroki do tego, aby ubezpieczyciel dopłacił brakującą kwotę. Pierwszym krokiem będzie odwołanie się od decyzji ubezpieczyciela. Ubezpieczyciel ma obowiązek rozpatrzyć odwołanie i ustosunkować się do niego. Chcąc zwiększyć swoje szanse na pozytywne rozpatrzenie odwołania warto jest podeprzeć swoje twierdzenia dowodami, takimi jak kosztorys sporządzony przez mechanika lub wycena rzeczoznawcy.

Odwołanie nie zostało uwzględnione, co dalej?

Ubezpieczyciel może uwzględnić nasze żądanie dopłaty odszkodowania, wówczas problem zostaje rozwiązany, jednak odwołanie może zostać nieuwzględnione lub dopłata może być niższa i nie będzie pokrywać całości szkody. Wówczas zasadne jest wystosowanie skargi do Rzecznika Finansowego, który może przyjąć skargę i rozpocząć postępowanie w toku, którego może wystąpić do ubezpieczyciela o udzielenie informacji, złożenie przez ubezpieczyciela wyjaśnień oraz udostepnienie akt i dokumentów. Po rozpoznaniu sprawy może on:

• poinformować wnioskodawcę, że nie stwierdził naruszenia jego praw lub interesów;
• zwrócić się do podmiotu rynku finansowego, w którego działalności stwierdził naruszenie praw lub interesów klientów, o ponowne rozpatrzenie sprawy;
• zwrócić się o zbadanie sprawy do właściwego organu, w szczególności do Komisji Nadzoru Finansowego, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, prokuratury albo organów kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej.

Należy jednak pamiętać, że aby móc skorzystać ze skargi do rzecznika należy wyczerpać drogą odwoławczą u ubezpieczyciela.

Czy istnieje możliwość skierowania sprawy na drogę sądową?

Jeżeli pomimo podjętych prób ugodowego załatwienia sprawy nie zdołamy uzyskać pieniędzy, które należą się nam z powodu zaniżonego odszkodowania z polisy, sprawę możemy skierować na drogę sądową. W tym celu zasadnym jest zasięgnięcie pomocy prawnej u wykwalifikowanych specjalistów z zakresu prawa ubezpieczeniowego i postępowania cywilnego. Postępowanie sądowe w zakresie odszkodowania to niekiedy proces długi, skomplikowany i stresujący, a brak specjalistycznej wiedzy prawniczej może go jedynie utrudnić. Ponadto wchodząc na drogę sądową trzeba liczyć się z poniesieniem kosztów sądowych takich jak opłata od pozwu, a nierzadko w sprawach ubezpieczeniowych sąd powołuje biegłych co zwiększa wysokość kosztów i wydłuża cały proces. Nasza kancelaria zapewnia kompleksową usługę i pomoc prawną przy postępowaniu sądowym oraz posiada bogate doświadczenie w sprawach o odszkodowanie w związku z wypadkami samochodowymi. 

Pomoc prawna przed postępowaniem sądowym

Jednak należy zaznaczyć, że prawo ubezpieczeniowe jest zawiłą gałęzią prawa dlatego zaleca się skorzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika – radcy prawnego lub adwokata – już w momencie niewypłacenia przez ubezpieczyciela pełnej kwoty żądanego przez nas odszkodowania. Ponadto specjalista w zakresie prawa ubezpieczeniowego jest w stanie pomóc w sporządzeniu spójnego i skutecznego odwołania do ubezpieczyciela, co również zwiększa szanse uwzględnienia odwołania od decyzji.

Maciej Gliszczyński
Młodszy specjalista ds. prawnych

Photo by Will Creswick on Unsplash